Vở thực hành Ngữ văn 8 Bài 4: Tiếng cười trào phúng trong thơ | Soạn VTH Ngữ văn 8 Kết nối tri thức

Soạn VTH Ngữ văn 8 Bài 4: Tiếng cười trào phúng trong thơ

A. Thực hành đọc và thực hành tiếng Việt trang 53

Văn bản 1: Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu

Bài tập 1 trang 53 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Bố cục bài thơ gồm ….. phần.

Cụ thể: ……..

Trả lời:

Bố cục bài thơ gồm 4 phần.

Cụ thể:

– Phần 1: Hai câu đề: Giới thiệu về khoa thi năm Đinh Dậu.

– Phần 2: Hai câu thực: Cảnh trường thi trong thực tế.

– Phần 3: Hai câu luận: Cảnh người nước ngoài xuất hiện.

– Phần 4: Hai câu kết: Tâm trạng, nỗi lòng của nhà thơ.

Bài tập 2 trang 53 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Hai câu đề của bài thơ đã cho biết 1 số thông tin đáng chú ý về chế độ thi cử ở nước ta cuối thế kỉ XIX:

Trả lời:

– Hai câu đề của bài thơ đã cho biết 1 số thông tin đáng chú ý về chế độ thi cử ở nước ta cuối thế kỉ XIX:

– Thời gian: Ba năm mở một khoa

– Hình thức: Trường Nam thi lẫn với trường Hà.

=> Sự lộn xộn, láo nháo, lôi thôi, thiếu nề nếp, quy củ của đất nước.

Bài tập 3 trang 53 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ …………….. trong cách diễn đạt “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ” và “Ậm ọe quan trường miệng thét loa”.

Tác dụng của biện pháp tu từ này trong việc tái hiện hình ảnh các sĩ tử và quan viên người Việt: ………..

Trả lời:

Tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ đảo ngữ trong cách diễn đạt “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ” và “Ậm ọe quan trường miệng thét loa”.

Tác dụng của biện pháp tu từ này trong việc tái hiện hình ảnh các sĩ tử và quan viên người Việt:

+ Nhấn mạnh vẻ nhếch nhác, không gọn gàng của những sĩ tử. Họ không có tư thế của những sĩ tử đi thi, của người làm chủ kiến thức trong kì thi.

+ Làm nổi bật đối tượng người coi thi nói năng ậm ọe, ấp úng, ra oai gượng gạo. Cảnh hỗn độn, nhếch nhác, tàn tạ, không mang tính chất của cuộc thi.

Bài tập 4 trang 53 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Tác dụng của thủ pháp đối được tác giả sử dụng trong hai câu thực của bài thơ:

Trả lời:

Tác dụng của thủ pháp đối được tác giả sử dụng trong hai câu thực của bài thơ: Nhấn mạnh cảnh hỗn độn, nhếch nhác, tàn tạ của trường thi năm Đinh Dậu:

– Sĩ tử:

+ Vai đeo lọ: dáng dấp luộm thuộm.

+ Lôi thôi sĩ tử: nhấn mạnh vẻ nhếch nhác, không gọn gàng của những sĩ tử.

– Quan trường: dáng vẻ ra oai, nạt nộ.

+ Ậm ọe quan trường: người coi thi nói năng ậm ọe, ấp úng, ra oai gượng gạo.

+ Miệng thét loa: sự nhốn nháo, lộn xộn của cảnh trường thi.

Bài tập 5 trang 53 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Tiếng cười trào phúng được thể hiện qua việc đặc tả, nhấn mạnh hình ảnh “quan sứ” với “cờ kéo rợp trời”, “mụ đầm” với “váy lê quét đất” trong 2 câu luận của bài thơ:

Trả lời:

Hình ảnh: quan sứ, mụ đầm → làm tăng sự lố bịch của cuộc thi.

+ Cở kéo rợp trời: đón tiếp trang nghiêm, linh đình.

+ Váy lê quét đất: cách ăn mặc lòe loẹt, lố lăng.

=> Sự phô trương về hình thức, nhố nhăng, lôi thôi. Bức tranh biếm họa về trường thi đầy rẫy những đối lập, ngược đời, trớ trêu. Thể hiện tiếng cười mỉa mai, chua chát của Tú Xương.

Bài tập 6 trang 54 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Đối tượng mà tác giả muốn ám chỉ khi nhắc đến “nhân tài đất Bắc” là: ……….

Thái độ của tác giả thể hiện qua lời nhắn nhủ tới “nhân tài đất Bắc” là: ……….

Trả lời:

Đối tượng mà tác giả muốn ám chỉ khi nhắc đến “nhân tài đất Bắc” là: những người có lòng tự tôn dân tộc, người có tài.

Thái độ của tác giả thể hiện qua lời nhắn nhủ tới “nhân tài đất Bắc” là: căm ghét bọn thực dân xâm lược, thức tỉnh lòng tự tôn dân tộc.

Bài tập 7 trang 54 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Trong bài thơ, tác giả nhắc đến nhiều nhân vật: các sĩ tử, quan trường, quan sứ, mụ đầm. Trong đó, nhân vật để lại cho em nhiều ấn tượng nhất là ……………..

Lí do: ……………….

Trả lời:

Trong bài thơ, tác giả nhắc đến nhiều nhân vật: các sĩ tử, quan trường, quan sứ, mụ đầm. Trong đó, nhân vật để lại cho em nhiều ấn tượng nhất là sĩ tử.

Lí do: Bởi vì các sĩ từ trong bài thơ này được khắc họa với dáng dấp lôi thôi luộm thuộm. Họ không có tư thế của những sĩ tử đi thi, của người làm chủ kiến thức trong kì thi. Từ đó cho thấy được sự đau buồn, thất vọng cùng tiếng cười mỉa mai, chua chát của Tú Xương.

Bài tập 8 trang 54 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Cảm xúc chủ đạo của tác giả trong bài thơ:

Trả lời:

Cảm xúc chủ đạo của tác giả trong bài thơ:

+ Thái độ châm biếm, đả kích của Tú Xương.

+ Tâm trạng đau đớn, chua xót của nhà thơ trước hiện thực của đất nước.

Bài tập 9 trang 54 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) phân tích một chi tiết có tính chất trào phúng mà em ấn tượng nhất trong bài thơ Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu.

Trả lời:

Đoạn văn tham khảo:

Bài thơ Lễ xướng danh khoa thi Đinh Dậu đã miêu tả lễ xướng danh khoa thi tại trường Nam 1897, thể hiện thái độ mỉa mai, phẫn uất của nhà thơ đối với chế độ khoa cử nhốn nháo:

“Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ

Ậm ọe quan trường miệng thét loa”

Chỉ một từ “lôi thôi” được đảo ra phía trước, nhấn mạnh là hình ảnh của sĩ tử bị chìm trong sự nhếch nhác. Sĩ tử mà bút mực đâu không thấy, chỉ nổi bật lủng lẳng một cái lọ (vì đường xa, phải đeo theo lọ nước uống). Hàng ngàn “sĩ tử vai đeo lọ” thì lôi thôi thật, là bức tranh biếm họa để đời về anh học trò đi thi trong thời buổi thực dân nhố nhăng. Còn quan trường thì “ậm ọe” giọng như mửa, sĩ tử thì đông vì dồn cả hai trường thi lại nên quan trường phải “thét loa” lại còn lên giọng đe nẹt sĩ tử nên thành ra “ậm ọe” tởm lợm thật đáng ghét. Thái độ trào lộng của nhà thơ thật rõ ràng. Đối với “sĩ tử”, Tú Xương thấy nhếch nhác đáng thương; đối với “quan trường”, Tú Xương khinh ghét ra mặt. Quan trường của một kì thi quốc gia bát nháo mà còn “ậm ọe” không biết nhục.

Thực hành Tiếng Việt trang 55, 56

Bài tập 1 trang 55 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Nghĩa của một số yếu tố Hán Việt được sử dụng trong văn bản Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu và 1 số từ Hán Việt có sử dụng những yếu tố đó:

STT	Yếu tố Hán Việt	Giải nghĩa	Từ có yếu tố Hán Việt tương ứng
1
2
3
4
5
6
7

Trả lời:

STT	Yếu tố Hán Việt	Giải nghĩa	Từ có yếu tố Hán Việt tương ứng
1	sĩ	học trò, người có học vấn	sĩ diện, học sĩ, sĩ phu, danh sĩ,…
2	tử	một người nào đấy, thành phần cấu tạo nên một chỉnh thể nào đấy	lãng tử, tài tử, nữ tử, nam tử, sĩ tử, phần tử,…
3	quan	chức vụ trong bộ máy nhà nước phong kiến, thực dân. viên chức có quyển hành trong bộ máy nhà nước phong kiến, thực dân	quan văn, quan võ, quan sứ, quan lại, quan trường,…
4	trường	khoảng đất trống rộng rãi – nơi tụ họp đông người – nơi, chỗ	quảng trường, trường sở, hiện trường, cổng trường, trường học, thị trường…
5	sứ	người thực hiện mệnh lệnh của nhà nước làm việc ở nước ngoài	sứ giả, sứ thần, công sứ, quan sứ, sứ quán,…
6	nhân	người	nhân văn, nhân khẩu, nhân lực, yếu nhân, vĩ nhân, đại nhân,…
7	tài	có năng lực, giỏi	tài năng, tài hoa, tài nghệ, tài đức, hiền tài, đại tài, thiên tài,…

 

Bài tập 2 trang 55 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Từ từ Hán Việt có yếu tố Hán Việt tương ứng.

Yếu tố Hán Việt	Từ có yếu tố Hán Việt tương ứng
Gian (lừa dối, xảo trá)
Gian (khoảng, khoảng giữa)
Gian (khó khăn, vất vả)

Trả lời:

Yếu tố Hán Việt	Từ có yếu tố Hán Việt tương ứng
Gian (lừa dối, xảo trá)	gian ác, gian giảo, gian hiểm, gian hùng, gian lận, gian manh, gian phi, gian phu, gian tà, gian tặc, gian tham, gian thần, gian thương, gian trá, gian xảo, tà gian,…
Gian (khoảng, khoảng giữa)	trung gian, dân gian, dương gian, không gian, nhân gian, thế gian, thời gian, trần gian,…
Gian (khó khăn, vất vả)	gian khổ, gian nan, gian nguy, gian truân,…

 

Bài tập 3 trang 56 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Xếp các từ ngữ thành từng nhóm có yếu tố Hán Việt cùng nghĩa và giải nghĩa mỗi yếu tố Hán Việt đó

Trường hợp	Nhóm từ có yếu tố Hán Việt cùng nghĩa		Giải nghĩa yếu tố Hán Việt
	Nhóm	Các từ ngữ
nam: kim chỉ nam, nam quyền, nam phong, phương nam, nam sinh, nam tính	Nam 1
	Nam 2
thủy: thủy tổ, thủy triều, thủy lực, hồng thủy, khởi thủy, nguyên thủy	Thủy 1
	Thủy 2
giai: giai cấp, giai điệu, giai nhân, giai phẩm, giai thoại, giai đoạn, bách niên giai lão	Giai 1
	Giai 2
	Giai 3

Trả lời:

Trường hợp	Nhóm từ có yếu tố Hán Việt cùng nghĩa		Giải nghĩa yếu tố Hán Việt
	Nhóm	Các từ ngữ
nam: kim chỉ nam, nam quyền, nam phong, phương nam, nam sinh, nam tính	Nam 1	kim chỉ nam, nam phong, phương nam	Phương Nam
	Nam 2	nam quyền, nam sinh, nam tính	Nam giới
thủy: thủy tổ, thủy triều, thủy lực, hồng thủy, khởi thủy, nguyên thủy	Thủy 1	thủy tổ, khởi thủy, nguyên thủy	Khởi đầu
	Thủy 2	thủy triều, thủy lực, hồng thủy	Nước
giai: giai cấp, giai điệu, giai nhân, giai phẩm, giai thoại, giai đoạn, bách niên giai lão	Giai 1	giai điệu, giai nhân, giai phẩm, giai thoại	Đẹp
	Giai 2	giai cấp, giai đoạn	Ngôi, bậc
	Giai 3	bách niên giai lão	Đều, cùng

 

Bài tập 4 trang 57 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Giải nghĩa các thành ngữ có yếu tố Hán Việt và đặt câu với mỗi thành ngữ đó.

Thành ngữ	Giải nghĩa	Đặt câu
vô tiền khoáng hậu
dĩ hoà vi quý
đồng sàng dị mộng
chúng khẩu đồng từ
độc nhất vô nhị

Trả lời:

Thành ngữ	Giải nghĩa	Đặt câu
vô tiền khoáng hậu	Điều chưa từng xảy ra trong quá khứ và cũng rất khó xảy ra trong tương lai	Thành tích của anh ấy là vô tiền khoáng hậu.
dĩ hoà vi quý	Lấy sự hài hoà, hoà khí làm mục đích cao nhất	Anh em với nhau thì không nên tranh chấp như vậy, dĩ hoà vi quý là hơn.
đồng sàng dị mộng	Ngủ cùng giường nhưng mơ những giấc mơ khác nhau (cùng sống với nhau nhưng tâm tư, tình cảm không giống nhau hoặc cùng làm việc nhưng không cùng một chí hướng)	Tôi và anh chỉ là đồng sàng dị mộng mà thôi, không thể hợp tác trong công việc này nữa.
chúng khẩu đồng từ	Nhiều người cùng nói một lời như nhau	Bọn nó chúng khẩu đồng từ như vậy, ai mà cãi lại được.
độc nhất vô nhị	Thứ độc đáo, duy nhất, chỉ có một mà không có hai	Món quà cô ấy làm tặng mẹ quả là độc nhất vô nhị.

Văn bản 2: Lai Tân

Bài tập 1 trang 57 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Bài thơ Lai Tân thuộc thể thơ………….

Những dấu hiệu giúp nhận biết thể thơ:………………….

Trả lời:

Bài thơ Lai Tân thuộc thể thơ thất ngôn tứ tuyệt.

Những dấu hiệu giúp nhận biết thể thơ: Dựa vào bài thơ có 4 câu, mỗi câu 7 chữ. Câu thơ thứ hai hiệp vần với câu thơ thứ 4 “tiền – thiên”, bốn câu thơ theo thứ tự là các câu khai – thừa – chuyển – hợp. Bài thơ tuân theo luật bằng trắc.

Bài tập 2 trang 58 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Những công việc thường làm của ban trưởng nhà giam và cảnh trưởng nhằm mục đích: ………………….

Căn cứ để khẳng định như vậy: ……………..

Trả lời:

Những công việc thường làm của ban trưởng nhà giam và cảnh trưởng nhằm mục đích:

– Ban trưởng nhà lao thường xuyên đánh bạc làm pháp phạm.

– Cảnh trưởng tham ăn tiền của phạm nhân bị giải.

Căn cứ để khẳng định như vậy: Căn cứ vào câu 1 và câu 2 cho thấy hiện trạng của những kẻ cầm đầu chính quyền nhưng không có trách nhiệm, không làm đúng chức trách.

Bài tập 3 trang 58 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Sau khi chê những thói xấu của ban trưởng và cảnh trưởng, tác giả đã miêu tả: Chong đèn, huyện trưởng làm công việc. Qua câu thơ đó phải chăng tác giả muốn dành tặng lời khen cho huyện trưởng vì đã làm việc chăm chỉ?

Chọn:

Đúng

Sai

Theo em, công việc mà huyện trưởng “chong đèn” để thực hiện là: ………..

Trả lời:

Chọn:

Đúng

Sai

x

Theo em, công việc mà huyện trưởng “chong đèn” để thực hiện là: “Chong đèn” có thể hiểu là huyện trưởng đốt đèn bàn, hút thuốc phiện không chú ý tới công việc.

Bài tập 4 trang 58 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Tiếng cười trào phúng trong bài thơ Lai Tân có nhiều giọng điệu khác nhau. Sự khác biệt về giọng điệu trào phúng của câu thơ thứ ba so với 2 câu thơ đầu:

Trả lời:

– Tiếng cười trào phúng trong bài thơ Lai Tân có nhiều giọng điệu khác nhau. Sự khác biệt về giọng điệu trào phúng của câu thơ thứ ba so với 2 câu thơ đầu: Nếu hai câu thơ đầu nói về sự tham nhũng của quan dưới thì câu thơ thứ ba nói về thói ăn chơi hưởng lạc của quan trên. → Hình ảnh bộ máy cai trị của chính quyền Tưởng Giới Thạch đều thối nát, mục ruỗng.

Bài tập 5 trang 58 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Các nhận vật trong bài thơ Lai Tân đều thuộc thành phần ………… trong xã hội. Dụng ý của tác giả khi hướng tiếng cười trào phúng vào nhóm đối tượng này: ……

Trả lời:

Các nhận vật trong bài thơ Lai Tân đều thuộc thành phần thống trị trong xã hội. Dụng ý của tác giả khi hướng tiếng cười trào phúng vào nhóm đối tượng này: để châm biếm, đả kích, tố cáo tình trạng mục nát, “nhà dột từ nóc” mà tác giả chứng kiến ở Lai Tân thời bấy giờ.

Bài tập 6 trang 58 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Theo em nội dung câu kết có mâu thuẫn với nội dung của các câu thơ trước không? Chọn:

Có

Không

Căn cứ để xác định như vậy: ………………..

Trả lời:

Chọn:

Có

Không

x

Căn cứ để xác định như vậy:

– Câu thơ thứ tư (câu hợp, câu kết) đã kết luận một cách thâm thuý, đầy ý vị: “Trời đất Lai Tân vẫn thái bình”. “Thái bình” khi mà ban trưởng vi phạm pháp luật (đánh bạc), cảnh trưởng chỉ tìm cách tư lợi (kiếm ăn quanh) thì chỉ có thể là thái bình giả tạo. Khi người đọc nhận ra mâu thuẫn giữa vẻ bề ngoài (thái bình) với thực chất (mục ruỗng, thối nát) của xã hội cũng là lúc tiếng cười trào phúng được thể hiện.

– Hai chữ “thái bình” cuối VB vì thế vừa miêu tả được vẻ bề ngoài yên bình, tốt đẹp giả tạo, vừa là cách nói ngược để tạo tiếng cười trào phúng, châm biếm nhẹ nhàng mà sâu cay.

Bài tập 7 trang 59 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) làm rõ chất trào phúng nhẹ nhàng mà sâu cay của bài thơ Lai Tân qua lời nhận xét: Trời đất Lai Tân vẫn thái bình.

Trả lời:

Câu thơ cuối cùng của bài thơ Lai Tân đã thể hiện chất trào phúng nhẹ nhàng mà sâu cay: “Trời đất Lai Tân vẫn thái bình”. Thối nát như vậy thì “thái bình” sao nổi, đang loạn đấy chứ. “Y cựu” đối với “Lai Tân”. Lai Tân mà văn như xưa. Nghĩa là cái thối nát thành nề nên không đổi. Tiếng cười mỉa mai chua chát toát ra tư cách nói ngược và nghệ thuật chơi chữ ấy. Tiêu cực thi có nhưng cuộc sống vẫn yên ổn, đất nước thì “vẫn thái bình, thịnh trị”. Lời ngụy biện mị dân ấy thật là tội lỗi quá lớn. Cái vỏ bề ngoài bình yên nhưng bên trong rường cột bị đục khoét rỗng cả rồi. Cái trời đất Lai Tân này sắp sụp đổ.

Thực hành Tiếng Việt trang 59, 60

Bài tập 1 trang 59 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Phân biệt sắc thái nghĩa của các từ ngữ và cho ví dụ để làm rõ sự khác nhau về cách dùng nghĩa các từ ngữ đó:

Từ ngữ	Sắc thái nghĩa	Đặt câu làm ví dụ minh họa
a1. Ngắn
a2. Cụt lủn
b1. cao
b2. lêu nghêu
c1. lên tiếng
c1. cao giọng
d1. chậm rãi
d2. chậm chạp

Trả lời:

Từ ngữ	Sắc thái nghĩa	Đặt câu làm ví dụ minh họa
a1. Ngắn	Trung tính	Cái cây này ngắn quá.
a2. Cụt lủn	Tiêu cực	Cái cây này sao cụt ngủn thế.
b1. cao	Trung tính	Cậu ấy cao nhất lớp.
b2. lêu nghêu	Tiêu cực	Cậu ấy trông lêu nghêu.
c1. lên tiếng	Trung tính	Cậu ấy lên tiếng phản đối những thói hư tật xấu trong xã hội.
c1. cao giọng	Tiêu cực	Cậu ấy cao giọng với mọi người trong lớp.
d1. chậm rãi	Trung tính	Cậu ấy làm mọi thứ chậm rãi, rất chắc chắn.
d2. chậm chạp	Tiêu cực	Cậu ấy làm gì cũng chậm chạp.

 

Bài tập 2 trang 60 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Tìm 5 từ Hán Việt trong đoạn trích, giải nghĩa các từ và đặt câu với mỗi từ tìm được:

Từ Hán Việt	Giải nghĩa	Đặt câu
1.
2.
3.
4.
5.

Trả lời:

Từ Hán Việt	Giải nghĩa	Đặt câu
1. loạn lạc	tình trạng hỗn loạn, trật tự mất hết trong một nước	Thời buổi loạn lạc, nhân dân phải sống trong cảnh lầm than.
2. gian nan	có nhiều khó khăn gian khổ phải vượt qua.	Con người phải trải qua gian nan vất vả mới đạt được thành công.
3. giả hiệu	chỉ trên danh nghĩa chứ thực chất không phải, cốt để đánh lừa. độc lập giả hiệu	Anh ta đã giả hiệu người khác để làm những việc xấu.
4. triều đình	nơi các quan vào chầu vua và bàn việc nước; thường dùng để chỉ cơ quan trung ương, do vua trực tiếp đứng đầu, của nhà nước quân chủ.	Các quan lại trong triều đình đang họp bàn việc nước.
5. thác mệnh	ỷ lại	Anh ấy trước lúc hy sinh đã thác mệnh cho đồng đội.

 

Bài tập 3 trang 61 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Khả năng thay thế các từ in đậm trong từng nhóm câu:

a. Từ vĩ đại và to lớn:

Chọn:

Thay thế được

Không thay thế được

Lí do: ……………..

b. Từ chết, hi sinh và mất:

Chọn:

Thay thế được

Không thay thế được

Lí do: ……………..

Trả lời:

a. Từ vĩ đại và to lớn:

Chọn:

Thay thế được

Không thay thế được

x

Lí do: Từ vĩ đại mang sắc thái trang trọng hơn so với từ to lớn.

b. Từ chết, hi sinh và mất:

Chọn:

Thay thế được

Không thay thế được

x

Lí do: Từ chết trung tính. Từ hi sinh mang sắc thái trang trọng, cho thấy đó là cái chết vì mục đích tốt đẹp, cao cả. Từ mất mang sắc thái giảm nhẹ so với chết.

Bài tập 4 trang 61 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: a. Điền thông tin vào bảng dưới đây;

STT	Từ Hán Việt	Từ ngữ đồng nghĩa
1
2
3
4

b. Sắc thái của lời văn do việc sử dụng các từ Hán Việt: ……………

Trả lời:

STT	Từ Hán Việt	Từ ngữ đồng nghĩa
1	phu nhân	vợ
2	đế vương	vua, bậc vua chúa
3	thiên hạ	mọi người
4	nội thị	người hầu trong cung

b. Sắc thái của lời văn do việc sử dụng các từ Hán Việt: Việc sử dụng các từ ngữ in đậm đó đã đem lại sắc thái cổ kính, trang trọng cho lời văn.

Văn bản 3: Một số giọng điệu của tiếng cười trong thơ trào phúng

Bài tập 1 trang 62 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Đối tượng miêu tả, thể hiện của văn học trào phúng: ………………………

Văn bản đã nêu một số đối tượng cụ thể mà tiếng cười trào phúng thường nhằm tới. Đó là: ………………..

Trả lời:

Đối tượng miêu tả, thể hiện của văn học trào phúng: là những thứ không trọn vẹn, không hoàn hảo của con người, của cuộc sống.

Văn bản đã nêu một số đối tượng cụ thể mà tiếng cười trào phúng thường nhằm tới. Đó là: hài hước, mỉa mai – châm biếm, đả kích..

Bài tập 2 trang 62 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Một số giọng điệu nổi bật của tiếng cười trong thơp trào phúng được văn bản đề cập:

STT	Giọng điệu	Dấu hiệu nhận biết
1
2
3

Trả lời:

STT	Giọng điệu	Dấu hiệu nhận biết
1	hài hước	đùa cợt nhẹ nhàng cùng những yếu tố khác lạ phóng túng, phá vỡ các khuôn khổ quen thuộc
2	mỉa mai – châm biếm	tạo ra những yếu tố vô lí hoặc thiếu lô-gíc, đảo lộn trật tự thông thường
3	đả kích	thường mang giọng điệu phủ nhận gay gắt đối tượng, hình thức ngôn từ mang tính “mắng chửi” quyết liệt, có phần suồng sã, thô mộc

 

Bài tập 3 trang 62 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Trong các giọng điệu của tiếng cười ở thơ trào phúng và văn bản đề cập, em cảm thấy thích thú với giọng điệu: …………

Lí do: …………….

Trả lời:

Trong các giọng điệu của tiếng cười ở thơ trào phúng và văn bản đề cập, em cảm thấy thích thú với giọng điệu: mỉa mai – châm biếm

Lí do: Vì mỉa mai – châm biếm vừa mang lại tiếng cười, vừa thanh lọc những thói xấu như thói tự mãn, kiêu căng, đạo đức giả, keo kiệt,…

Bài tập 4 trang 63 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Nhận định của tác giả ở cuối văn bản: “Tiếng cười trong văn chương nói chung, thơ trào phúng nói riêng thật phong phú và đa sắc màu như chính cuộc sống. Tiếng cười ấy thật cần thiết để đẩy lùi cái xấu, hướng mỗi con người đến những giá trị cao đẹp hơn”. Có thể được hiểu như sau: ……………

Trả lời:

Thơ trào phúng mang đậm màu sắc cuộc sống, phản ánh được những góc trần trụi của cuộc sống. Khác với thơ lãng mạn, thơ trào phúng dùng tiếng cười để xây dựng tư tưởng, tình cảm cho con người, chống lại cái xấu xa, lạc hậu, thoái hóa, rởm đời, hoặc để đả kích, vạch mặt kẻ thù, đánh vào những tư tưởng, hành động mang bản chất thù địch với con người. Vạch mâu thuẫn của sự vật – mâu thuẫn giữa cái bên ngoài và cái thực chất bên trong – để làm cho người đọc nhận thấy sự mỉa mai, trào lộng của sự vật là cách làm chủ yếu của thơ trào phúng; cho nên thơ trào phúng thường sử dụng lối nói phóng đại, so sánh, chơi chữ dí dỏm hay lời nói mát mẻ sâu cay.

Bài tập 5 trang 63 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Giọng điệu của tiếng cười trào phúng trong hai bài thơ Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu và Lai Tân:

Bài thơ	Giọng điệu của tiếng cười trào phúng
Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu
Lai Tân

Trả lời:

Bài thơ	Giọng điệu của tiếng cười trào phúng
Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu	Mỉa mai châm biếm, đả kích
Lai Tân	Mỉa mai châm biếm, đả kích

Văn bản 4: Vịnh Cây Vông

Bài tập 1 trang 63 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Bài thơ được sáng tác theo thể thơ: …………..

Dấu hiệu để nhận biết thể thơ: ………………..

Trả lời:

Bài thơ được sáng tác theo thể thơ: thất ngôn bát cú đường luật.

Dấu hiệu để nhận biết thể thơ:

– Bài thơ có 8 câu, mỗi câu 7 chữ.

– Bố cục 4 phần: Đề, thực, luận, kết.

– Về niêm, luật, vần, đối:

+ Về luật: Bài thơ làm theo luật bằng (chữ thứ 2 của câu thứ nhất là thanh bằng: “nam”)

+ Về niêm: Hai cặp câu liền nhau được “dính” theo nguyên tắc chữ thứ 2 của câu 2 và câu 3 (lớn – tác), câu 4 và câu 5 (gan – tài), câu 6 và câu 7 (chốn – biết), câu 1 và câu 8 (nam – cho) cùng thanh.

+ Về vần: Bài thơ gieo vần bằng ở chữ cuối các câu 1, 2, 4, 6, 8 (trồng – vông – chông – lòng – bông), riêng vần câu thứ nhất có thể linh hoạt.

+ Về nhịp: Thường ngắt nhịp 4/3.

+ Về đối: Đối ở 2 câu thực (câu 3, 4) và 2 câu luận (câu 5, 6)

Bài tập 2 trang 63 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Mượn hình tượng cây vông, tác giả muốn hướng tiếng cười đả kích tới:

Trả lời:

Mượn hình tượng cây vông, tác giả muốn hướng tiếng cười đả kích tới: Quan lại bộ tham tri Hà Tôn Quyền triều Minh Mạng (1820-1840), trong bữa tiệc họ Hà mừng con thi đậu.

Bài tập 3 trang 63 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Giọng điệu của tiếng cười trào phúng trong bài thơ Vịnh Cây Vông: …………

– Dấu hiệu nhận biết giọng điệu ấy trong bài thơ: ……………….

Trả lời:

– Giọng điệu của tiếng cười trào phúng trong bài thơ Vịnh Cây Vông: mỉa mai, châm biếm

– Dấu hiệu nhận biết giọng điệu ấy trong bài thơ: sử dụng lối ẩn dụ, mượn hình ảnh cây vông để châm biếm bộ máy quan lại.

Bài tập 4 trang 64 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Viết một đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) với câu mở đầu: Bài thơ “Vịnh cây vông” đã thể hiện ngòi bút trào phúng xuất sắc của Nguyễn Công Chứ.

Trả lời:

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Vịnh cây vông” đã thể hiện ngòi bút trào phúng xuất sắc của Nguyễn Công Chứ. Tương truyền bài này làm để nhạo quan Lại bộ tham tri Hà Tôn Quyền triều Minh Mạng (1820 -1840), trong bữa tiệc họ Hà mừng con thi đậu. Mượn hình ảnh cây vông để châm biếm, đả kích bộ máy quan lại. Nguyễn Công Trứ vịnh cây vông, nhưng cả tám câu thơ đều nhằm vào công kích ông Quyền. Hai câu luận 5 và 6 chỉ rõ Hà Tôn Quyền không phải là lương đống quốc gia mà chỉ là hạng người nương tựa uy thế nhà vua mà thôi. Nhưng đặc biệt nặng đòn và hợp cảnh là hai câu kết “Đã biết nòi nào thời giống nấy / Khen cho rứa cũng trổ ra bông”. Hắn là tiêu biểu cho bộ máy quan lại bất tài, vô dụng.

B. Thực hành viết trang 64

Bài tập 1 trang 64 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Tác phẩm em chọn để viết bài văn phân tích một bài thơ trào phúng:

Trả lời:

Tác phẩm em chọn để viết bài văn phân tích một bài thơ trào phúng: Lai Tân

Bài tập 2 trang 64 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Lập dàn ý cho bài văn theo đề tài đã chọn:

Mở bài
Thân bài	Ý 1
	Ý 2
	Ý 3
	….
Kết bài

Trả lời:

Mở bài	Giới thiệu tác giả, tên bài thơ và hoàn cảnh ra đời (nếu có),…
Thân bài		Phương án 1: Phân tích theo bố cục bài thơ:	Phương án 2: Phân tích theo hai phương diện nội dung và nghệ thuật:
	Ý 1	Câu thơ thứ nhất (nêu đối tượng của tiếng cười trào phúng, phân tích biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong câu thơ để tạo ra tiếng cười trào phúng).	Phân tích nội dung bài thơ (chỉ rõ đối tượng trào phúng của bài thơ, phân tích rõ lý do khiến đối tượng đó bị phê phán,…)
	Ý 2	Câu thơ thứ hai (nêu đối tượng của tiếng cười trào phúng, phân tích biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong câu thơ để tạo ra tiếng cười trào phúng).	Phân tích nét đặc sắc về nghệ thuật (hình ảnh, biện pháp tu từ,… đã được sử dụng để tạo ra tiếng cười)
	Ý 3	Câu thơ thứ …. (nêu đối tượng của tiếng cười trào phúng, phân tích biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong câu thơ để tạo ra tiếng cười trào phúng).	………..
	….	………..	………..
Kết bài	Khái quát ý nghĩa của tiếng cười trào phúng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.

 

Bài tập 3 trang 65 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Tự rà soát, chỉnh sửa bài viết sau khi hoàn thành và ghi lại kết quả chỉnh sửa vào bảng:

Nội dung rà soát	Mức độ đáp ứng		Chỉnh sửa (nếu cần)
Mở bài
Thân bài	Ý 1
	Ý 2
	Ý 3
	….
Kết bài

Trả lời:

Nội dung rà soát	Mức độ đáp ứng		Chỉnh sửa (nếu cần)
Mở bài	Mở bài đã giới thiệu tác giả, tên bài thơ và hoàn cảnh ra đời (nếu có),…		Nếu chưa bổ sung.
Thân bài	Ý 1	Kiểm tra xem các ý đã được triển khai theo logic nhất quán chưa.	Nếu chưa thì phải điều chỉnh lại các ý cho phù hợp.
	Ý 2	Rà soát xem bài viết đã chú ý phân tích một số nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật trào phúng của bài thơ chưa.	Nếu thiếu thì phải bổ sung.
	Ý 3	Đối chiếu quy mô và dung lượng thông tin giữa các ý.	Ý nào cần trình bày quá dài hoặc quá nhiều thông tin thì cần rút gọn lại. Ngược lại, ý nào quá ngắn hoặc còn sơ sài thì cần bổ sung cho cân đối.
	….	……………..	……………..
Kết bài	Kết bài đã khái quát ý nghĩa của tiếng cười trào phúng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.		Nếu chưa bổ sung.

C. Thực hành nói và nghe trang 66

Bài tập 1 trang 66 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Phạm vi của vấn đề xã hội (ý nghĩa của tiếng cười trong đời sống) em dự kiến trình bày:

Trả lời:

Phạm vi của vấn đề xã hội (ý nghĩa của tiếng cười trong đời sống) em dự kiến trình bày: ý nghĩa của tiếng cười nói chung hay tiếng cười nhằm một mục đích cụ thể, ví dụ: tiếng cười trào phúng, tiếng cười tán thưởng, tiếng cười vui mừng,…

Bài tập 2 trang 66 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Những nội dung chính sẽ được trình bày:

Trả lời:

Những nội dung chính sẽ được trình bày:

+ Tiếng cười đó nhằm tới đối tượng nào?

+ Tiếng cười đó được biểu hiện như thế nào?

+ Người tạo ra tiếng cười ấy muốn thể hiện điều gì?

+ Đánh giá của em về ý nghĩa của tiếng cười đó.

Bài tập 3 trang 66 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Một số ý cần trao đổi với người nói sau khi được nghe trình bày:

Trả lời:

Một số ý cần trao đổi với người nói sau khi được nghe trình bày:

– Ý nghĩa của tiếng cười được đề cập trong bài nói có phù hợp với cuộc sống hiện nay không?

– Vấn đề được trình bày có ý nghĩa đối với những đối tượng cụ thể nào?

– Cách lập luận, dẫn dắt vấn đề, thái độ và khả năng tương tác với người nghe,… của người nói có thuyết phục không?

– Ý kiến trao đổi của người nghe có tác dụng làm rõ hơn hoặc bổ sung cho vấn đề người nói trình bày không?

Bài tập 4 trang 66 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Những kinh nghiệm được rút ra sau khi nói và trao đổi về bài nói:

– Với tư cách là người nói: ……………….

– Với tư cách là người nghe: ………………

Trả lời:

Những kinh nghiệm được rút ra sau khi nói và trao đổi về bài nói:

– Với tư cách là người nói: Nêu vấn đề trình bày rõ ràng, cụ thể; ý kiến phong phú có trọng tâm; lí lẽ bằng chứng nổi bật; bố cục bài nói rõ ràng; sử dụng công cụ thiết bị hỗ trợ phù hợp; tác phong tự tin, tôn trọng người nghe; nói trôi chảy, mạch lạc; giải đáp thắc mắc cụ thể, ngắn gọn, thỏa đáng; đảm bảo yêu cầu về thời gian trình bày;…

– Với tư cách là người nghe: Lắng nghe, xác định và ghi lại các thông tin chính của bài trình bày; những nội dung cần hỏi lại. Thể hiện thái độ lắng nghe; sử dụng các yếu tố cử chỉ, nét mặt, ánh mắt để khích lệ người nói. Hỏi lại những điểm chưa rõ, có thể trao đổi thêm quan điểm cá nhân về nội dung của bài trình bày.

D. Thực hành củng cố, mở rộng trang 67

Bài tập 1 trang 67 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Thể thơ và bố cục các bài thơ Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu và Lai Tân.

Văn bản	Thể thơ	Các phần trong bố cục bài thơ	Câu thơ tương ứng
Lễ xướng danh khoa thi Đinh Dậu
Lai Tân

Trả lời:

Văn bản	Thể thơ	Các phần trong bố cục bài thơ	Câu thơ tương ứng
Lễ xướng danh khoa thi Đinh Dậu	Thất ngôn bát cú	Đề  – thực – luận – kết	– Đề: Nhà nước ba năm mở một khoa Trường Nam thi lẫn với trường Hà – Thực: Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ Ậm ọe quan trường miệng thét loa – Luận: Cờ kéo rợp trời, quan sứ đến Váy lê quét đất, mụ đầm ra – Kết: Nhân tài đất Bắc nào ai đó? Ngoảnh cổ mà trông cảnh nước nhà!
Lai Tân	Thất ngôn tứ tuyệt	Khởi – thừa – chuyển – hợp.	– Khởi: Ban trưởng nhà lao chuyên đánh bạc. – Thừa: Giải người, cảnh trưởng kiếm ăn quanh. – Chuyển: Chong đèn, huyện trưởng làm công việc. – Hợp: Trời đất Lai Tân vẫn thái bình.

Bài tập 2 trang 67 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Những đối tượng và cái xấu bị châm biếm, đả kích trong bài thơ Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu và Lai Tân:

Văn bản	Đối tượng bị châm biếm, đả kích	Những cái xấu bị châm biếm đả kích
Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu
Lai Tân

Trả lời:

Văn bản	Đối tượng bị châm biếm, đả kích	Những cái xấu bị châm biếm đả kích
Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu	Nhà nước thực dân phong kiến, sĩ tử và quan trường, người nước ngoài, nhân tài đất Bắc.	Chế độ thi cử mạt vận, hổ lốn, ô nhục của thời thực dân mới đặt chân cai trị đất nước ta
Lai Tân	Bộ máy quan lại Lai Tân: ban trưởng, cảnh trưởng, huyện trưởng.	Tình trạng thối nát vô trách nhiệm của bọn quan lại ở Lai Tân.

Bài tập 3 trang 68 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Đặc điểm của giọng điệu trào phúng trong bài thơ và ví dụ minh họa:

Giọng điệu trào phúng	Đặc điểm của giọng điệu	Ví dụ minh họa (tên bài thơ, tác giả)
Hài hước
Mỉa mai – châm biếm
Đả kích

Trả lời:

Giọng điệu trào phúng	Đặc điểm của giọng điệu	Ví dụ minh họa (tên bài thơ, tác giả)
Hài hước	Là cách đùa cợt nhẹ nhàng cùng những yếu tố khác lạ, phóng túng, phá vỡ các khuôn khổ quen thuộc.	Tự trào – Phạm Thái
Mỉa mai – châm biếm	Là cách tạo ra những yếu tố vô lý hoặc thiếu lô-gic, đảo lộn trật tự thông thường, tạo nên tiếng cười phê phán, thanh lọc những thói xấu như thói tự mãn, kiêu căng, đạo đức giả, keo kiệt,…	Hỏi thăm quan tuần mất cướp – Nguyễn Khuyến
Đả kích	Thường mang giọng điệu phủ nhận gay gắt đối tượng, thể hiện quan niệm nhân sinh, đạo đức của tác giả. Đó có thể là những hình thức ngôn từ mang tính “mắng chửi” quyết liệt, có phần suồng sã, thô mộc, nhằm mục đích cảnh tỉnh sự tha hóa đạo đức đang diễn ra tràn lan trong xã hội.	Đất Vị Hoàng – Trần Tế Xương

Bài tập 4 trang 68 VTH Ngữ Văn 8 Tập 1: Suy nghĩ của em về ý kiến: “Tiếng cười trào phúng nhằm giễu cợt, mỉa mai, châm biếm, đả kích những cái chưa hay, chưa đẹp hoặc cái tiêu cực, xấu xa nhưng mục đích cao nhất của nó là hướng tới cuộc sống tốt đẹp hơn.”

Trả lời:

– Ý kiến trên đúng bởi nó đã khái quát được nghệ thuật của tiếng cười trào phúng. Các nhà văn, nhà thơ sử dụng nghệ thuật ấy nhằm tố cáo xã hội đương thời mục nát. những con người thực dụng nửa mùa, đưa tới những bài học giá trị nhân văn sâu sắc.

– Nghệ thuật trào phúng là nghệ thuật gây cười nhằm đả kích, châm biếm những hiện tượng xấu xa trong đời sống xã hội. Nó được biểu hiện qua việc xây dựng những mâu thuẫn trào phúng, nhân vật trào phúng, cảnh tượng trào phúng, ngôn ngữ trào phúng, giọng điệu trào phúng…

Thực hành đọc mở rộng trang 69

Ghi chép thông tin, ý tưởng thu nhận được từ 1 bài thơ trào phúng (Đường luật) em đã đọc vào Nhật kí đọc sách dưới đây:

Nhật kí đọc sách

Ngày:

Nhan đề: Tác giả:

Thể loại:

Chủ đề:

Bố cục:

Đặc điểm về niêm, luật;

Đặc điểm về vần, nhịp, đối:

Hình ảnh đặc sắc:

Biện pháp tu từ vá tác dụng:

Thủ pháp trào phúng và tác dụng:

Cảm nghĩ của em về bài thơ:

Trả lời:

Nhật kí đọc sách

Ngày: 20/7/2023

Nhan đề: Lai Tân Tác giả: Hồ Chí Minh

Thể loại: Thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật

Chủ đề: Bài thơ Lai Tân đã ghi lại những điều mắt thấy tai nghe trong những ngày Bác bị giam cầm trong nhà tù của bọn Tưởng Giới Thạch.

Bố cục: Gồm 2 phần + Phần 1: 3 câu thơ đầu: Bộ máy quan lại nhà tù Lai Tân thối nát, vô trách nhiệm. + Phần 2: câu thơ cuối: Lời kết luận, nhận xét, đánh giá của tác giả.

Đặc điểm về niêm, luật: Bài thơ 4 câu, mỗi câu 7 chữ.

Đặc điểm về vần, nhịp, đối: Các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối (tiền – thiên),…

Hình ảnh đặc sắc: Ban trưởng chuyên đánh bạc, cảnh trưởng kiếm ăn quanh, huyện trưởng bàn công việc, trời đất Lai Tân vẫn thái bình,…

Biện pháp tu từ vá tác dụng: Phép đối nhằm tạo sự bất ngờ, hài hước châm biếm.

Thủ pháp trào phúng và tác dụng: Đả kích, châm biếm độc đáo, bất ngờ.

Cảm nghĩ của em về bài thơ: – Bài thơ cho thấy tình trạng thối nát phổ biến của bọn quan lại Trung Quốc thời Tưởng Giới Thạch. – Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt cô đọng, hàm súc. – Kết cấu 2 phần đối nghịch chặt chẽ. – Nghệ thuật châm biếm sắc sảo, độc đáo.

Xem thêm các bài Soạn Vở thực hành Ngữ văn lớp 8 Kết nối tri thức hay, chi tiết khác:

Bài 1: Câu chuyện của lịch sử

Bài 2: Vẻ đẹp cổ điển

Bài 3: Lời sông núi

Bài 4: Tiếng cười trào phúng trong thơ

Bài 5: Những câu chuyện hài

Ôn tập học kì 1