Soạn bài Quê hương
1. Chuẩn bị
Yêu cầu (trang 36 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2)
– Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
– Khi đọc hiểu văn bản thơ tám chữ, bên cạnh các yêu cầu chung về đọc hiểu thơ theo đặc trưng thể loại, các em cần chú ý:
+ Vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?
+ Bài thơ khắc hoạ hình tượng nào?
+ Ai là người bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ trong bài thơ? Cảm hứng chủ đạo của tác phẩm là gì?
+ Bài thơ có kết cấu và bố cục như thế nào? Nội dung chính của mỗi phần trong bài thơ là gì?
+ Bài thơ có những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật nào đặc sắc? Việc sử dụng các từ ngữ và biện pháp nghệ thuật đó đem lại tác dụng như thế nào?
+ Bài thơ thể hiện tư tưởng nào của nhà thơ?
– Đọc trước bài thơ Quê hương, tìm hiểu thêm thông tin về nhà thơ tế Hanh.
– Em thích nhất điều gì ở nơi mình sinh ra và lớn lên? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn.
Trả lời
– Thông tin về tác giả Tế Hanh:
+ Tế Hanh (1921- 2009), tên khai sinh là Trần Tế Hanh
+ Quê quán: sinh ra tại một làng chài ven biển tỉnh Quảng Ngãi
+ Ông có mặt trong phong trào thơ Mới ở chặng cuối với những bài thơ mang nỗi buồn và tình yêu quê hương.
+ Sau năm 1945, Tế Hanh sáng tác phục vụ cách mạng và kháng chiến.
+ Ông được nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 1996.
+ Phong cách sáng tác: thơ ông chân thực với cách diễn đạt bằng ngôn ngữ giản dị, tự nhiên và rất giàu hình ảnh, bình dị mà tha thiết.
+ Tác phẩm chính: các tập thơ Hoa niên (1945), Gửi miền Bắc (1955), Tiếng sóng (1960), Hai nửa yêu thương (1963).
– Điều em thích nhất ở nơi em sinh ra và lớn lên là cánh đồng lúa bao la, chạy dài bạt ngàn mà em chưa đi hết. Mẹ bảo đi hết cánh đồng lúa này còn xa lắm nên em chưa dám đi bao giờ. Vào mùa lúa chín màu vàng ươm của lúa khiến cho em có cảm giác như một tấm thảm màu vàng bất tận. Có những chú trâu cần mẫn gặm cỏ trên những triền đê cao và dài. Nơi đó chúng em có thể nằm im và ngắm bầu trời có mây trôi, ngắm mặt trời lặn mỗi khi mặt trời đổ xuống dãy núi cao cao kia.
2. Đọc hiểu
* Nội dung chính của văn bản
Bài thơ đã vẽ ra một bức tranh tươi sáng, sinh động về một làng quê miền biển. Trong đó nổi bật lên hình ảnh khỏe khoắn, đầy sức sống của người dân chài và cảnh sinh hoạt lao động chài lưới. Qua đó cho thấy thấy tình cảm quê hương trong sáng, tha thiết của nhà thơ.
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 (trang 37 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Ai là người bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ trong bài thơ?
Trả lời:
– Người bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ trong bài thơ là tác giả.
Câu 2 (trang 37 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Xác định vần và nhịp của các dòng thơ.
Trả lời:
|
Câu |
Nhịp |
Vần |
|
1 |
3/5 |
|
|
2 |
3/5 |
Vần chân |
|
3 |
3/2/3 |
|
|
4 |
3/5 |
Vần chân |
|
5 |
3/5 |
|
|
6 |
3/5 |
Vần chân |
|
7 |
3/5 |
|
|
8 |
3/5 |
|
|
9 |
3/5 |
|
|
10 |
3/2/3 |
|
|
11 |
3/5 |
|
|
12 |
3/2/3 |
Vần chân |
|
13 |
3/5 |
|
|
14 |
3/5 |
Vần chân |
|
15 |
3/2/3 |
|
|
16 |
3/5 |
|
|
17 |
3/5 |
|
|
18 |
3/2/3 |
|
|
19 |
3/5 |
|
|
20 |
3/2/3 |
|
Câu 3 (trang 37 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Chú ý các từ ngữ khắc họa hình ảnh con người và con thuyền.
Trả lời:
– Từ ngữ khắc họa hình ảnh con người: ồn ào, tấp nập.
– Từ ngữ khắc họa hình ảnh con thuyền: im bến mỏi trở về nằm, chất muối thấm trong thớ vỏ.
Câu 4 (trang 38 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Xa quê hương, tác giả nhớ những gì?
Trả lời:
– Xa cách quê hương, tác giả nhớ màu nước biển, cá bạc, chiếc buồm, con thuyền, cái mùi nồng mặn của làng chài ven biển.
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1 (trang 38 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Xác định bố cục của bài thơ Quê hương và nêu nội dung chính của mỗi phần.
Trả lời:
– Bố cục: 4 phần
+ Phần 1 (2 câu đầu): giới thiệu chung về làng quê.
+ Phần 2 (6 câu sau): cảnh đoàn thuyền ra khơi đánh cá.
+ Phần 3 (8 câu tiếp): cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về.
+ Phần 4 (4 câu còn lại): nỗi nhớ quê hương của tác giả.
Câu 2 (trang 38 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Nêu cảm hứng chủ đạo của tác giả thể hiện trong bài thơ. Cảm hứng đó được thể hiện rõ nhất ở câu hoặc đoạn thơ nào trong bài?
Trả lời:
– Cảm hứng chủ đạo của tác giả thể hiện trong bài thơ: tình yêu quê hương tha thiết.
– Cảm hứng đó được thể hiện rõ nhất ở câu: Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ/Tôi thấy nhớ cái mùi nồng mặn quá! thuộc đoạn thơ cuối ở trong bài.
Câu 3 (trang 38 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2):
a) Cảnh những con thuyền ra khơi và cảnh đón thuyền cá về bến được tác giả miêu tả như thế nào? Hình ảnh người dân và cuộc sống làng chài được thể hiện trong hai cảnh này có nét gì nổi bật?
b) Hãy miêu tả lại hình ảnh quê hương trong bài thơ bằng lời văn của em.
Trả lời:
a.
|
Hình ảnh con thuyền ra khơi |
Cảnh đón thuyền cá về bến |
|
– Trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng – Biện pháp tu từ: so sánh (chiếc thuyền hăng như con tuấn mã, cánh buồm như mảnh hồn làng) – Biện pháp tu từ nhân hóa: cánh buồm rướn thân trắng => Bức tranh lao động đầy hứng khởi cùng với sự khỏe khoắn, dạt dào sức sống. |
– Ngày hôm sau ồn ào. – Nhờ ơn trời cá đầy ghe. – Những con cá tươi ngon thân bạc trắng. => Cuộc sống lao động vui tươi, rộn ràng, đầm ấm – Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm – Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ. => Sự mãn nguyện sau những ngày lao động vất vả. |
|
Hình ảnh người dân khi đoàn thuyền ra khơi |
Hình ảnh người dân khi đoàn thuyền trở về |
|
– Biện pháp tu từ ẩn dụ: con thuyền cũng như linh hồn của người dân làng chài -> tươi mới, tràn đầy sức sống, hứa hẹn một chuyến ra khơi bội thu. |
– Người dân tấp nập, hớn hở với thành quả ra khơi. – Hình ảnh người dân làng chài: ngăm rám nắng, nồng thở vị xa xăm. – Vị xa xăm: vị của biển khơi, của muối, của gió. – Biện pháp ẩn dụ: hình ảnh con thuyền sau chuyến ra khơi tượng trưng cho hình ảnh người dân làng chài tự cảm nhận được thân thể mình sau một ngày lao động vất vả. -> sự khỏe mạnh, tinh thần đầy sức sống, đậm chất miền biển. |
b. Bằng ngòi bút tinh tế của mình, nhà thơ Tế Hanh đã khắc họa nên bức tranh quê hương thanh bình và lãng mạn. Làng chài lưới hiện lên trong khung cảnh khoáng đạt và thơ mộng bởi có ánh bình minh của buổi sớm mai. Đoàn thuyền lại khởi hành cho một chuyến ra khơi đầy ắp cá. Chiếc thuyền khỏe khoắn, căng buồm trước gió đã cho thấy hình ảnh của những con người hăng say lao động. Và quả thật họ trở về đầy hân hoan và náo nhiệt khi những con thuyền ghe đã đầy cá. Ngư dân với làn da ngăm rám nắng đã trở thành nét đặc trưng của làng chài nơi đây. Một tâm hồn lãng mạn luôn hướng về quê hương đã được nhà thơ Tế Hanh thể hiện rõ nét. Ông nhớ về màu nước xanh, con cá bạc, chiếc buồm vôi, nhớ hình ảnh con thuyền rẽ sóng ra khơi. Tất cả đã làm nên “mùi nồng mặn” của quê nhà.
Câu 4 (trang 38 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Nêu cảm nhận của em về bốn dòng thơ cuối. Từ đó, hãy phát biểu chủ đề và nêu tư tưởng của tác giả.
Trả lời:
– Bốn dòng thơ cuối là tình cảm nhớ thương của tác giả đối với quê hương làng biển của mình. Khi xa quê, nhà thơ nhớ tới màu nước xanh của biển, nhớ những con cá bạc, nhớ chiếc buồm vôi và nhớ con thuyền mơ hồ thấp thoáng. Tất cả đã tạo nên một nỗi nhớ đọng lại mùi vị đặc trưng “mùi nồng mặn”. Cái mùi nồng mặn ấy chính là hương vị của quê hương đã gắn bó sâu lặng với nhà thơ trong suốt cuộc đời của mình.
– Chủ đề: nỗi nhớ quê hương da diết của một người con xa xứ.
– Tư tưởng: niềm tự hào, tình yêu tha thiết đối với quê hương làng biển của tác giả.
Câu 5 (trang 38 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Em thích nhất hình ảnh nào trong bài thơ Quê hương? Vì sao? Chỉ ra điểm giống và khác nhau nổi bật nhất giữa bài thơ Quê hương với một bài thơ khác viết cùng đề tài mà em biết.
Trả lời:
– Em thích nhất là hình ảnh “cái mùi nồng mặn” bởi đó là mùi mồ hôi của những người dân làng biển. Ngoài ra đó còn là mùi của nắng, của gió. Tất cả đã tạo nên một thứ mùi đặc trưng của làng chài nơi đây. Và hơn hết nó còn được cảm nhận bằng tấm lòng thương nhớ của người con xa quê.
– So sánh với bài thơ Quê hương của tác giả Đỗ Trung Quân
|
|
Quê hương – Tế Hanh |
Quê hương – Đỗ Trung Quân |
|
Giống nhau |
– Cùng viết về đề tài quê hương với một tình cảm gắn bó sâu sắc. |
|
|
Khác nhau |
– Quê hương là một cù lao nổi giữa bốn bề sông nước, dân làng sống bằng nghề chài lưới. – Nỗi nhớ quê hương nồng nàn, da diết được thốt ra từ trái tim của một người con xa quê. |
– Quê hương là nơi gắn liền với những gì dân dã, mộc mạc: chùm khế ngọt, đường đi học, con diều, con đò nhỏ, cầu tre… – Lời khuyên, nhắn nhủ sâu sắc đến mọi người hãy luôn nhớ về nguồn cội, dù đi đâu cũng phải luôn khắc ghi bởi quê hương đã nuôi dưỡng, giáo dục ta nên người. |
Câu 6 (trang 38 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Bài thơ khơi gợi trong em tình cảm gì đối với nơi em đã sinh ra và lớn lên? (Trả lời bằng một đoạn văn khoảng 10 – 12 dòng).
Trả lời:
Bài thơ gợi cho em tình yêu và lòng biết ơn quê hương bởi đây không chỉ là nơi em sinh ra và lớn lên mà còn nuôi dưỡng và giáo dục em nên người. Trong kí ức tuổi thơ, quê hương gắn liền với những trò chơi dân gian độc đáo: ô ăn quan, chơi chuyền, rồng rắn lên mây…. Đó là tiếng ru của mẹ, là lời kể của bà, là giếng nước, gốc đa, tất cả đã tạo nên một tuổi thơ đáng nhớ. Dường như tuổi thơ của em đã trở nên thú vị hơn nhờ những nét đặc trưng độc đáo mà chỉ có quê hương mới đem lại điều đó. Trải qua hàng chục năm, hình bóng quê hương cũng có nhiều thay đổi nhưng mỗi lần trở về, em đều cảm thấy bâng khuâng và rạo rực. Quê hương sẽ mãi in đậm trong tâm trí vì đây không chỉ là nơi chôn rau cắt rốn mà còn là nơi vun đắp cho em tình yêu, niềm hi vọng để vững bước tương lai.
Xem thêm các bài soạn văn lớp 9 Cánh diều hay, chi tiết khác:
Tri thức ngữ Văn trang 33
Quê hương
Bếp lửa
Thực hành tiếng Việt trang 41
Thực hành đọc hiểu: Chiều xuân
Thực hành đọc hiểu: Nhật kí đô thị hóa