Giải bài tập Lịch sử lớp 8 Bài 7: Phong trào Tây Sơn thế kỉ XVIII
Mở đầu trang 30 Bài 7 Lịch Sử 8: Vậy phong trào Tây Sơn đã bùng nổ và giành được những thắng lợi tiêu biểu nào? Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của phong trào là gì? Vai trò của Nguyễn Huệ – Quang Trung trong phong trào Tây Sơn như thế nào?
Trả lời:
– Nguyên nhân bùng nổ:mâu thuẫn giữa các tầng lớp nhân dân (nhất là nông dân) với chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong.
– Thắng lợi tiêu biểu:
+ Lật đổ chúa Nguyễn và chính quyền Lê – Trịnh.
+ Chiến thắng quân Xiêm xâm lược (1785).
+ Chiến thắng quân Thanh xâm lược (1789).
– Nguyên nhân thắng lợi:
+ Tinh thần yêu nước, sự đồng lòng, ủng hộ của nhân dân
+ Sự lãnh đạo tài tình của Nguyễn Huệ – Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân.
– Ý nghĩa lịch sử:
+ Thể hiện và chứng minh sức mạnh to lớn của quần chúng nhân dân.
+ Lật đổ các chính quyền phong kiến Nguyễn, Trịnh, Lê, xoá bỏ tình trạng chia cắt đất nước từ đó đặt cơ sở cho việc khôi phục nền thống nhất của quốc gia.
+ Đánh tan các cuộc xâm lược của quân Xiêm, Thanh, bảo vệ vững chắc nền độc lập và chủ quyền của đất nước.
– Vai trò của Nguyễn Huệ – Quang Trung:
+ Tham gia lãnh đạo phong trào Tây Sơn, lật đổ các chính quyền Nguyễn, Trịnh, Lê; đặt cơ sở cho sự nghiệp thống nhất đất nước.
+ Chỉ huy các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Xiêm, Thanh, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.
+ Thiết lập vương triều mới (định đô ở Phú Xuân), ban hành nhiều chính sách tiến bộ nhằm ổn định và phát triển đất nước.
I. Nguyên nhân bùng nổ
Giải Lịch sử 8 trang 31
Câu hỏi trang 31 Lịch Sử 8: Đọc thông tin và tư liệu, trình bày những nét chính về nguyên nhân bùng nổ phong trào Tây Sơn.
Lời giải:
– Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong ngày càng suy yếu:
+ Tầng lớp quý tộc, quan lại chỉ quan tâm đến các thú vui chơi và hưởng thụ. Trương Phúc Loan thâu tóm hết quyền hành, xưng là Quốc phó, nổi tiếng tham lam, làm nhiều điều bạo ngược và những nhiễu nhân dân.
+ Nhân dân Đàng Trong phải chịu chế độ thuế khóa nặng nề. Thiên tai, mất mùa và nạn đói thường xuyên xảy ra.
– Trong bối cảnh đó, mùa xuân năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ đến vùng Tây Sơn thượng đạo (nay thuộc An Khê, Gia Lai) lập căn cứ, tập hợp nhân dân dựng cờ khởi nghĩa.
II. Những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn
Câu hỏi trang 31 Lịch Sử 8: Khai thác thông tin và hình 7.2, trình bày những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn trong quá trình lật đổ chúa Nguyễn, chúa Trịnh và vua Lê.
Lời giải:
– Nhờ có chủ trương đúng đắn và đưa ra khẩu hiệu phù hợp, phong trào Tây Sơn đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi của các tầng lớp nhân dân.
– Lực lượng và thanh thế nghĩa quân ngày càng lớn mạnh, trong những năm 1773 đến 1788, nghĩa quân Tây Sơn đã giành được nhiều chiến công vang dội, tiêu biểu như:
+ Năm 1773 – 1774, quân Tây Sơn chiếm phủ thành Quy Nhơn, từng bước kiểm soát từ Bình Thuận đến Quảng Nam.
+ Năm 1777, quân Tây Sơn lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong.
+ Năm 1786, Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc lật đổ chúa Trịnh, sau đó giao lại chính quyền ở Đàng Ngoài cho vua Lê.
+ Năm 1787, Đàng Ngoài rối loạn, Nguyễn Huệ cử Vũ Văn Nhậm ra Bắc dẹp loạn, để ổn định tình hình.
+ Năm 1788, Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc, chính quyền vua Lê sụp đổ. Vua Lê Chiêu Thống sang cầu viện nhà Thanh.
Giải Lịch sử 8 trang 33
Câu hỏi trang 33 Lịch Sử 8: Trình bày những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn trong quá trình đánh bại quân Xiêm và quân Thanh xâm lược.
Lời giải:
♦ Phong trào Tây Sơn đánh bại quân Xiêm xâm lược (1785)
– Bối cảnh:
+ Sau khi chính quyền chúa Nguyễn bị lật đổ (1777), Nguyễn Ánh – cháu nội của chúa Nguyễn Phúc Khoát đã tập hợp lực lượng, chống lại quân Tây Sơn.
+ Sau nhiều lần liên tiếp bị quân Tây Sơn đánh bại, Nguyễn Ánh sang Xiêm cầu viện. Lợi dụng cơ hội đó, cuối năm 1784, vua Xiêm sai tướng Chiêu Tăng và Chiêu Sương đem 5 vạn quân tiến vào Gia Định, với sự dẫn đường của Nguyễn Ánh.
– Diễn biến chính:
+ Nhận được tin báo, Nguyễn Nhạc cử Nguyễn Huệ đem binh thuyền vào đánh đuổi quân Xiêm.
+ Với sự ủng hộ của nhân dân địa phương, Nguyễn Huệ cho xây dựng trận địa mai phục ở Rạch Gầm – Xoài Mút (một khúc sông Tiền).
+ Sáng ngày 19/1/1785, quân Tây Sơn dùng cách đánh nghi binh, dụ quân Xiêm vào trận địa mai phục, rồi đồng loạt tấn công.
– Kết quả: quân Xiêm bị tiêu diệt gần hết, chỉ còn vài nghìn quân chạy thoát về nước; quân Tây Sơn làm chủ vùng Gia Định.
♦ Phong trào Tây Sơn đánh bại quân Thanh xâm lược (1789)
– Bối cảnh:
+ Giữa năm 1788, Lê Chiêu Thống cùng một số quan đại thần chạy lên phía bắc, rồi cho người sang cầu viện nhà Thanh.
+ Vua Thanh là Càn Long cử Tôn Sĩ Nghị chỉ huy 29 vạn quân, chia làm bốn đạo tiến vào Đại Việt theo ba hướng chính: Tuyên Quang, Cao Bằng và Lạng Sơn.
– Diễn biến chính:
+ Nhận được tin cấp báo, cuối tháng 12/1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế (niên hiệu là Quang Trung) rồi thần tốc tiến quân ra Bắc.
+ Trên đường đi, Quang Trung dừng lại ở Nghệ An và Thanh Hóa để tuyển thêm quân. Ra đến Tam Điệp (Ninh Bình), Quang Trung hội quân với Ngô Thì Nhậm và Ngô Văn Sở, cùng bàn kế sách đánh đuổi quân Thanh.
+ Đêm 25/1/1789 (đêm 30 Tết Kỉ Dậu), quân Tây Sơn bất ngờ tấn công và tiêu diệt gọn quân Thanh ở đồn tiền tiêu.
+ Ngày 28/1/1789 (mùng 3 Tết), quân Tây Sơn bao vây và triệt hạ đồn Hà Hồi (Thường Tín, Hà Nội). Quân Thanh bị đánh bất ngờ, hoảng sợ, hạ khí giới đầu hàng.
+ Rạng sáng ngày 30/1/1789 (mùng 5 Tết), quân Tây Sơn giành thắng lợi quyết định ở đồn Ngọc Hồi và Đống Đa (Hà Nội).
– Kết quả: Quân Thanh đại bại, buộc phải rút chạy về nước.
Câu hỏi trang 33 Lịch Sử 8: Nêu những nét độc đáo về nghệ thuật quân sự của Nguyễn Huệ – Quang Trung trong quá trình đánh bại quân Xiêm và quân Thanh xâm lược.
Lời giải:
– Nét độc đáo về nghệ thuật quân sự của Nguyễn Huệ trong quá trình đánh bại quân Xiêm (1785):
+ Lợi dụng địa hình hiểm trở để xây dựng trận địa quyết chiến với quân địch.
+ Sử dụng kế nghi binh, lừa địch vào trận địa mai phục.
+ Kết hợp tác chiến giữa lực lượng thủy binh và bộ binh để chia cắt, làm tan rã và tiêu diệt quân địch.
+ Đánh nhanh, tiêu diệt gọn, giải quyết chiến tranh trong trận quyết chiến.
– Nét độc đáo về nghệ thuật quân sự của vua Quang Trung trong quá trình đánh bại quân Thanh (1789):
+ Tạm thời lui binh để tránh thế mạnh của giặc và bảo toàn lực lượng; chớp thời cơ quân địch gặp khó khăn để tổng phản công.
+ Tận dụng địa hình hiểm trở để xây dựng phòng tuyến thủy – bộ ở Biện Sơn (Thanh Hóa) và Tam Điệp (Ninh Bình), tạo thành phòng tuyến liên hoàn vừa chặn bước tiến của giặc vừa làm bàn đạp tiến công.
+ Hành quân thần tốc, táo bạo, bất ngờ.
+ Đánh nhiều mũi, nhiều hướng, kết hợp chính binh với kì binh, đánh chính diện và đánh vu hồi, chia cắt, làm tan rã và tiêu diệt quân địch.
+ Đánh nhanh, tiêu diệt gọn, giải quyết chiến tranh trong trận quyết chiến.
III. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn
Giải Lịch sử 8 trang 34
Câu hỏi trang 34 Lịch Sử 8: Nêu nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn.
Lời giải:
– Nguyên nhân thắng lợi:
+ Ý chí đấu tranh chống áp bức, bóc lột cùng truyền thống yêu nước chống ngoại xâm của nhân dân Việt Nam.
+ Tinh thần đoàn kết, đồng lòng của nghĩa quân và sự ủng hộ của đông đảo các tầng lớp nhân dân.
+ Sự lãnh đạo, chỉ huy tài tình của bộ chỉ huy nghĩa quân, đặc biệt là vai trò của Nguyễn Huệ – Quang Trung.
– Ý nghĩa lịch sử:
+ Thể hiện và chứng minh sức mạnh to lớn của quần chúng nhân dân.
+ Với việc xoá bỏ ranh giới sông Gianh và lật đổ chính quyền phong kiến Nguyễn – Trịnh – Lê, phong trào Tây Sơn đã đặt cơ sở cho sự nghiệp thống nhất đất nước.
+ Với việc đánh đuổi quân Xiêm và quân Thanh, phong trào Tây Sơn đã bảo vệ vững chắc nền độc lập và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước đồng thời để lại nhiều bài học quý báu về nghệ thuật quân sự.
Luyện tập & Vận dụng
Luyện tập 1 trang 34 Lịch Sử 8: Lập bảng thống kê những thắng lợi tiêu biểu trong quá trình phát triển của phong trào Tây Sơn theo gợi ý: thời gian, tên chiến thắng và ý nghĩa lịch sử.
Lời giải:
|
Những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn (cuối thế kỉ XVIII) |
||
|
Thời gian |
Thắng lợi tiêu biểu |
Ý nghĩa |
|
Năm 1777 |
– Quân Tây Sơn lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong. |
Lật đổ các chính quyền phong kiến Nguyễn, Trịnh, Lê; xóa bỏ tình trạng chia cắt đất nước, đặt cơ sở cho việc thống nhất đất nước. |
|
Năm 1786 |
– Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc, lật đổ chính quyền chúa Trịnh. |
|
|
Năm 1788 |
– Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc, lật đổ chính quyền nhà Lê. |
|
|
Năm 1785 |
– Quân Tây Sơn giành thắng lợi quyết định trong trận Rạch Gầm – Xoài Mút, đánh tan gần 5 vạn quân Xiêm xâm lược. |
– Bảo vệ vứng chắc nền độc lập và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. – Để lại nhiều bài học kinh nghiệp quý báu về nghệ thuật quân sự. |
|
Năm 1789 |
– Quân Tây Sơn giành thắng lợi quyết định trong trận Ngọc Hồi – Đống Đa, đánh tan gần 29 vạn quân Mãn Thanh xâm lược. |
|
Luyện tập 2 trang 34 Lịch Sử 8: Đánh giá vai trò của Quang Trung – Nguyễn Huệ trong phong trào Tây Sơn và lịch sử dân tộc.
Lời giải:
– Vai trò của Quang Trung – Nguyễn Huệ:
+ Tham gia lãnh đạo phong trào Tây Sơn, lật đổ các chính quyền Nguyễn, Trịnh, Lê; đặt cơ sở cho sự nghiệp thống nhất đất nước.
+ Chỉ huy các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Xiêm, Thanh, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.
+ Thiết lập vương triều mới (định đô ở Phú Xuân), ban hành nhiều chính sách tiến bộ nhằm ổn định và phát triển đất nước. Trong thời gian ngắn ngủi (4 năm) kể từ khi lên ngôi hoàng đế sáng lập vương triều cho đến khi từ trần, công cuộc canh tân dựng nước cùng với những hoài bão lớn lao của vua Quang Trung tuy chưa được thực hiện đầy đủ và chưa phát huy hết tác dụng nhưng đã cho thấy tầm vóc, tài năng và ý chí của ông.
Vận dụng 3 trang 34 Lịch Sử 8: Giới thiệu về những địa phương có đường phố, trường học được đặt tên các tướng lĩnh trong phong trào Tây Sơn cho thầy cô và bạn học.
Lời giải:
(*) Tham khảo: một số địa phương có đường phố, trường học được đặt tên các tướng lĩnh trong phong trào Tây Sơn là:
– Thành phố Hà Nội:
+ Đường Quang Trung, trường THPT chuyên Nguyễn Huệ,… (ở quận Hà Đông).
+ Trường THCS Quang Trung (ở quận Đống Đa).
+ Đường Quang Trung (ở quận Hoàn Kiếm).
+ …
– Tỉnh Bình Định:
+ Bảo tàng Quang Trung (ở thị trấn Phú Phong, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định).
+ Đường Nguyễn Nhạc; đường Nguyễn Huệ; đường Nguyễn Lữ; đường Bùi Thị Xuân;… (ở thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định)
+ Trường THCS Quang Trung (ở thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định).
+ …
Xem thêm lời giải bài tập SGK Lịch sử lớp 8 Cánh diều hay, chi tiết khác:
Bài 6: Khởi nghĩa nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII
Bài 7: Phong trào Tây Sơn thế kỉ XVIII
Bài 8: Kinh tế, văn hóa và tôn giáo Đại Việt trong các thế kỉ XVI – XVIII
Bài 9: Các nước Âu – Mỹ từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX
Bài 10: Phong trào công nhân và sự ra đời của chủ nghĩa Mác