Xã trưởng – Mẹ Đốp – Ngữ văn lớp 10
1. Nội dung văn bản Xã trưởng – Mẹ Đốp
XÃ TRƯỞNG (ra) Tại dân vi tổng lí
Quốc pháp hữu công hầu
Ơn dân xã thuận bầu
Tôi đứng đầu hàng xã
Nay cơ chừng động mở
Thị Mầu đã hoang thai
Chiểu lệ làng ngả vạ không sai
Bắt khoán cứ một trăm quan quý
(gọi) Thằng bố Đốp đâu?
MẸ ĐỐP:
Đứa nào đốp chát gì ngoài ấy?
XÃ TRƯỞNG:
Tao đây! Thầy xã đây! Ra ngay có việc cần nhá!
MẸ ĐỐP:
Bố cháu trẩy tỉnh lĩnh bằng rồi ạ!
XÃ TRƯỞNG:
Làm cái thứ mõ thì bằng với sắc cái gì?
MẸ ĐỐP:
Dạ, bố cháu cắp tráp theo hầu cụ Bá lên tỉnh lĩnh bằng rồi ạ!
XÃ TRƯỞNG:
Có chăng thì thế! Chồng vắng thì vợ thay, ra ngay thầy bảo!
MẸ ĐỐP:
Này chị em ơi,
(hát) Thương chồng nên phải lầm than
Phép đâu có bắt việc quan đàn bà.
(xưng danh) Thánh đế lên ngôi
Chẳng giấu gì mẹ Đốp là tôi
Tuy hình dung miệng nói dằng cờ
Khách đến nhà, Đốp mới bò ra
Miệng chào khách những câu như cắt
Ngày hôm nay xưởng ca lạc đạc
Dựng mõ lên cung phụng làm trò.
Ô rằng vậy:
Chẳng giấu gì mẹ đình đám là tôi
Nghề ăn nói tôi vào trang đúng mực
Bất phận danh nhi tài túc
Vô chế lệnh nhi dân tòng
tmình tôi cả xã ngóng trông
Điều phải trái tôi nay trước bảo!
XÃ TRƯỞNG:
Con này láo! Mày vất tao đi mà trước bảo dân tạo à?
MẸ ĐỐP:
Nó là thế này: Làng có việc gì, thầy sai con đi rao mõ, thời chẳng phải là lên trước bảo là gì?
Từ việc hỉ cho chí việc hảo
Giấy quan về là phải báo với tôi
Tôi chưa ra là làng chửa được ngồi.
XÃ TRƯỞNG:
Cái con mẹ Đốp này! Nhật nhật đa hĩ, lộng giả thành chân.
Mày chưa ra thì làng chưa được ngồi thời mày là bà tiên chỉ làng này à?
MẸ ĐỐP: Dạ, nó là thế này: Con chưa ra trải chiếu thì làng ngồi xuống đất hay sao?
XÃ TRƯỞNG: Ờ con mẹ Đốp nó nói thế mà có lí!
MẸ ĐỐP:
Có thơ rằng:
Mõ tôi cả tiếng lại dài hơi
Một xã cử bầu chẳng phải chơi
Mộc đạc vang lùng hoà cả xã
Kim thanh dóng dả khắp đòi nơi
Gần xa chốn chốn đều nghe hiệu
Làng nước ai ai cũng quý nhời
Muôn việc sửa sang quyền cắt đặt
Một mình một chiếu thảnh thơi ngồi.
XÃ TRƯỞNG:
Thơ hay đấy nhỉ.
MẸ ĐỐP:
Thầy có mang giấy bút đi không?
XÃ TRƯỞNG:
Giấy bút để làm gì?
MẸ ĐỐP:
Thầy khen thơ hay thì chép lấy đem về nhà mà treo!
XÃ TRƯỞNG:
Hay là hay với cánh mõ nhà mày, chứ xã trưởng lại treo thơ mõ à?
MẸ ĐỐP:
Sao thầy lại cứ nhìn tôi thế vậy?
XÃ TRƯỞNG:
Nhà Đốp lớp này xem ra bảnh gái dễ coi lắm nhỉ?
Bụng mày độ này coi to đấy. Mày đã mấy con rồi?
MẸ ĐỐP:
Thưa thầy, con còn hiếm’ lắm ạ! Mới được có mười cháu thôi ạ,
XÃ TRƯỞNG:
Tốt nái gớm nhỉ! Này, nhà Đốp! Hôm nào mát giời, tao sang gửi mày một đứa nhá!
MẸ ĐỐP:
Thầy chớ nói vậy! Bố cháu đứng ngoài kia nó nghe thấy rồi nó lại ghen!
XÃ TRƯỞNG:
Ghen cái gì? Thấy mày mát tay nên tạo định đưa sang gửi mày nuôi hộ vài đứa chứ tao lại thèm… thèm… ấy à? Dỏ hồn! Sao cũng có ngày đấy! Thôi đi rao mõ đi!
MẸ ĐỐP:
Thầy bảo rao thế nào ạ?
XÃ TRƯỞNG:
Nghe đây này
Trình làng trình chạ
Thượng hạ tây đông
Con gái phủ ông
Tên là Mẫu Thị
Tư tình ngoại ý
Mãn nguyệt có thai
Mời già trẻ gái trai
Ra đình mà ăn khoán.
Còn ông Đồ Điếc không nghe thấy thì phải vào tận nhà nghe chưa?
MẸ ĐỐP:
Thầy nói một mạch thế thì con nhớ làm sao được. Hay là thế này vậy: Nhà cháu đi trước đánh mõ, thầy đi sau rao hộ nhà cháu.
XÃ TRƯỞNG:
Thế ra tạo làm đầy tớ mô a? Láo nào
MẸ ĐỐP:
Vậy thầy thủng thẳng nói lại để nhà cháu nhập tâm vậy!
(bốc miệng xã trưởng bỏ vào dải yếm)
XÃ TRƯỞNG:
Kìa sao mày lại bốc mồm tạo bỏ vào đấy, hả?
MẸ ĐỐP:
Không bỏ vào đấy thì nhà cháu không nhớ được ạ!
XÃ TRƯỞNG:
Kìa, có nhấc cao cái dải yếm lên không, uế tạp hết mồm tao còn gì?
MẸ ĐỐP:
Cao lắm rồi! Ù, ừ. Giẫy này! Đi này, đi này! Thế là xong tất, xong hết!
XÃ TRƯỞNG:
Sao không rao lên, kìa?
MẸ ĐỐP:
Xong tất cả rồi đấy ạ!
XÃ TRƯỞNG:
Tao bảo mày đi rao cơ mà.
MẸ ĐỐP:
Dạ, người ta bảo “Gửi lời thì nói, gửi gói thì mở”. Nhà cháu mở tung cả ra đấy thôi.
(Xã trưởng đánh mẹ Đốp)
MẸ ĐỐP:
Ối bố Đốp ơi là bố Đốp ơi! Đi đâu để thầy Xã thầy ấy ăn hiếp tôi đây này.
XÃ TRƯỞNG:
Thôi, thôi! Lọt tai làng sang tai họ bây giờ! Nín đi!
Thôi tạo xin mày! Rồi tao đền cho thúng thóc! Đi rao đi!
Nhớ vào mòi bằng được cụ Đồ Điếc, nhớ đấy nghe không?
(Hạ)
2. Thể loại
– Chèo là loại hình nghệ thuật sân khấu cổ truyền Việt Nam, mang tính quần chúng và được coi là loại hình sân khấu của hội hè với đặc điểm sử dụng ngôn ngữ đa thanh, đa nghĩa kết hợp với cách nói ví von giàu tính tự sự, trữ tình.
– Chèo được hình thành từ thế kỷ 10, dưới thời nhà Đinh khi vua Đinh Tiên Hoàng trị vì. Kinh đô Hoa Lư (Ninh Bình) là đất tổ của sân khấu chèo, người sáng lập là bà Phạm Thị Trân, một vũ ca tài ba trong hoàng cung đã được nhà vua phong chức quan Ưu Bà chuyên truyền dạy nghề múa hát.
– Các vở chèo nổi tiếng như Lưu Bình – Dương Lễ, Quan Âm Thị Kính,…
3. Xuất xứ
a. Chèo Quan Âm Thị Kính
– Quan Âm Thị Kính là một trong bảy vở chèo cổ đầu tiên của nghệ thuật sân khấu chèo Việt Nam, ra đời khoảng thế kỉ 17, được thay đổi mạnh mẽ về cấu trúc, nội dung, tư tưởng, hình thức nghệ thuật,… vào thế kỉ 20
– Nội dung chính: Thiện Sĩ, con của Sùng Ông, Sùng Bà, kết duyên cùng Thị Kính, con gái của Mãng Ông. Một đêm, Thị Kính ngồi khâu, chồng đọc sách rồi thiu thiu ngủ bên cạnh, Thị Kính thấy chồng có sợi râu mọc ngược nên cầm dao toan xén đi. Thiện Sĩ giật mình, vội hô hoán lên, cha mẹ chồng chạy vào, đổ cho nàng có ý định giết chồng và đuổi Thị Kính về nhà bố mẹ đẻ. Thị Kính giả trai, vào tu ở chùa Vân Tự, được thầy đặt pháp danh là Kính Tâm. Thị Màu, con gái phú ông vốn lẳng lơ, ve vãn Kính Tâm không được, Thị Mầu có thai với Nô – người ở nhà phú ông. Bị làng bắt vạ, thị đổ cho Tiểu Kính, Kính Tâm bị đuổi ra tam quan, Thị Mầu đem con bỏ cho Kính Tâm. Tiểu Kính hàng ngày đi xin sữa để nuôi con của Thị Mầu. Sau ba năm, Tiểu Kính để lại thư kể rõ sự tình rồi mất. Sư cụ cùng mọi người lập đàn giải oan cho Kính Tâm để nàng được siêu thoát.
– Vở chèo mang nhiều giá trị đối với những nghệ thuật tinh hoa truyền thống của dân tộc Việt và có nhiều bài học ý nghĩa đối với cuộc sống con người
b. Đoạn trích Xã trưởng – Mẹ Đốp
– Đoạn trích được trích từ vở chèo Quan Âm Thị Kính, nội dung xoay quanh cuộc trao đổi giữa xã trưởng (người quản lí xã) với mẹ Đốp (vợ của người mõ làng) về việc đi rao mõ, thông báo cho cả làng biết tin Thị Mầu mang thai khi chưa có chồng.
– Văn bản được in trong Kịch bản chèo, quyển 1, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam – NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2014, trang 282 – 288 và 324 – 327.
4. Giá trị nội dung của Xã trưởng – Mẹ Đốp
– Văn bản cho thấy sự phê phán đối với những tầng lớp chức dịch như xã trưởng nhưng lại có tính trêu ghẹo, đùa cợt người khác, ham sắc và khinh người, tự cao và không có đạo đức
– Phần nào thể hiện xã hội cổ hủ, lạc hậu xưa với những giáo điều, quy định khắt khe qua hình phạt gõ mõ đối với Thị Màu
– Thể hiện văn hóa dân gian trong văn bản qua ngôn từ, lời lẽ của nhân vật
5. Giá trị nghệ thuật của Xã trưởng – Mẹ Đốp
– Giọng điệu hài hước, châm biếm, mỉa mai
– Thể hiện đặc trưng của sân khấu chèo ở hình tượng nhân vật, ngôn từ, giọng điệu. lời thoại
Xem thêm các bài tóm tắt tác giả, tác phẩm Ngữ văn lớp 10 Chân trời sáng tạo hay, chi tiết khác:
Tác giả – tác phẩm: Đàn ghi-ta phím lõm trong dàn nhạc cải lương
Tác giả – tác phẩm: Xã trường – Mẹ Đốp
Tác giả – tác phẩm: Huyện Trìa, Đề Hầu, Thầy Nghêu mắc lỡm Thị Hến
Tác giả – tác phẩm: Chiếc lá đầu tiên
Tác giả – tác phẩm: Tây Tiến