Giải bài tập Chuyên đề Ngữ văn 10 Soạn bài Đọc một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết
I. Cách đọc
1. Tìm hiểu thông tin khái quát về cuốn sách
Bạn có thể đọc phiên bản giấy hoặc phiên bản điện tử của cuốn sách. Dù đọc phiên bản nào, trước hết, bạn cần tìm hiểu những thông tin sau:
– Nhan đề cuốn sách, tên tác giả, nhà xuất bản, hình ảnh được vẽ chụp trên bìa 1. Đây là những thông tin tạo nên ấn tượng ban đầu của bạn về cuốn sách.
– Năm xuất bản, chân dung tác giả hay phần giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm bìa 4 hay các bìa phụ. Thông tin về năm xuất bản có thể làm nảy sinh nhu cầu tìm hiểu sự thay đổi nội dung sách qua các lần xuất bản khác nhau.
– Mục lục được đặt đầu hoặc cuối sách, giúp bạn dễ dàng tra cứu các nội dung trong sách và có được cái nhìn bao quát về cuốn sách (nhờ đọc Mục lục, việc nắm bắt những chủ đề nổi bật của cuốn sách trở nên thuận lợi).
– Lời giới thiệu hoặc Lời nói đầu, Lời tựa: Việc đọc các phần này giúp bạn có được định hướng đọc và tâm thế đọc phù hợp.
Lưu ý: Nhiều tập Có lời bạt ở cuối sách. Bạn cần đọc phần này để có thêm căn cứ củng cố phần tổng hợp, đánh giá của mình.
Câu hỏi (trang 70, SGK chuyên đề Ngữ văn 10 – Kết nối): Từ những gợi ý trên, hãy ghi lại những thông tin khái quát về cuốn sách mà bạn chọn đọc.
Trả lời:
Tập truyện ngắn Con mèo của Phu-gi-ta (Foujita) của nhà văn Nguyễn Quang Sáng, các thông tin sau phải được ghi chép tường minh trong phiếu đọc sách:
– Nhan đề tập truyện ngắn: Con mèo của Phu-gi-ta. – Tác giả: Nguyễn Quang Sáng.
– Tập truyện ngắn được xuất bản năm 2020, nằm trong tủ sách Tác phẩm chọn lọc của NXB Kim Đồng.
– Bìa 1 (mặt ngoài bìa trước), bên cạnh tên tác giả, tên tác phẩm, còn có hình minh hoạ cho truyện ngắn Con mèo của Phu-gi-ta – tên tác phẩm được dùng để đặt cho tập truyện. Bìa 2 (mặt trong bìa trước) giới thiệu sơ lược về nhà văn Nguyễn Quang Sáng (ảnh chân dung, năm sinh, năm mất, các chức vụ từng đảm nhiệm và các giải thưởng văn học từng được trao). Bìa 3 (mặt trong bìa sau) giới thiệu một số tác phẩm chính trong sự nghiệp sáng tác của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Bìa 4 (mặt ngoài bìa sau) trích một đoạn nhận định của nhà thơ Trần Đăng Khoa về truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng.
– Mục lục đặt ở đầu sách, cho biết tập sách có hai phần: Phần 1. Bài học tuổi thơ gồm có 9 truyện ngắn; Phần 2. Thế võ gồm 11 truyện ngắn. Cuốn sách có 232 trang, khổ sách 14 cm x 22,5 cm.
– Tiếp sau Mục lục là bài Một hơi ấm, một tài sản quý báu do nhà thơ Hữu Thỉnh viết, chủ yếu ghi lại những kỉ niệm với Nguyễn Quang Sáng và nêu một vài cảm nhận về sáng tác của nhà văn.
2. Đọc từng tác phẩm cụ thể
a. Đọc từng bài trong tập thơ
* Cách đọc
– Tập thơ của một tác giả hay của nhiều tác giả đều gồm một số bài thơ, được tác giả hoặc người tổ chức bản thảo sắp xếp có chủ định. Vì thế, bạn nên đọc các bài thơ theo thứ tự trong tập để tiện theo dõi và ghi chép những thông tin cần thiết, thuận lợi cho việc tổng hợp, đánh giá ở phần sau.
– Với tập thơ có tên trùng với tên một bài thơ trong tập, bạn nên đọc trước bài thơ đó để có được hình dung Sơ lược về nội dung, cảm hứng chung của tập thơ.
– Đọc lướt một số bài thơ bất kì để có ấn tượng ban đầu về tập thơ trước khi đi vào đọc kĩ từng bài.
– Nếu tác phẩm có thêm kênh hình (tranh, ảnh minh hoạ) thì cần nối kết giữa nội dung của văn bản với hình ảnh để cảm nhận ý nghĩa và sức gợi tả, sự biểu cảm của những hình ảnh gắn với từng văn bản.
• Ghi chép trong quá trình đọc
Khi đọc từng bài thơ, bạn nên ghi chép nhanh, cụ thể các thông tin cơ bản. Nếu ghi chép đầy đủ, theo thứ tự các bài thơ trong tập, bạn sẽ có một tập tư liệu cần thiết về tập thơ, phục vụ cho việc tổng hợp, đánh giá hoặc để triển khai bài viết, trình bày bài nói theo yêu cầu ở phần sau của chuyên đề này. Với từng bài thơ, có thể ghi chép theo các nội dung sau:
* Nội dung cảm xúc của bài thơ
– Câu hỏi cần trả lời:
+ Bài thơ bộc lộ cảm xúc hay suy ngẫm về đề tài, vấn đề gì?
+ Đối tượng trữ tình của bài thơ là gì?
+ Nhìn ở cấp độ bao quát nhất, đề tài, vấn đề được chiêm nghiệm hay đối tượng trữ tình của một bài thơ có thể là thiên nhiên, quê hương, đất nước, gia đình, tình bạn, tình yêu, những lựa chọn trong cuộc đời, thái độ con người trước những câu hỏi của kiếp nhân sinh,…
Việc xác định đầy đủ đề tài, vấn đề, đối tượng trữ tình của các bài trong một tập thơ sẽ giúp bạn hiểu được những điều cốt lõi khiến tác giải các tác giả rung động, trăn trở, thao thức.
* Thể thơ
– Thông thường, trong một tập thơ, tác giải các tác giả ưa sử dụng một số thể thơ nhất định để sáng tác. Nắm được thể thơ của từng bài, xâu chuỗi lại, bạn sẽ thấy tác giải các tác giả ưa thích hoặc có sở trường về thể thơ nào.
* Thời điểm sáng tác
– Trong một tập thơ, các bài thơ được sáng tác vào những thời điểm khác nhau, thậm chí, có khi rất xa nhau. Nếu tác giả có ghi rõ thời gian sáng tác, bạn cần lưu lại thông tin này, từ đó tìm hiểu bối cảnh cuộc sống khi bài thơ ra đời. Đó là những yếu tố cần thiết giúp bạn hiểu thêm về bài thơ.
* Thông điệp của bài thơ
– Đọc và trả lời câu hỏi:
+ Bài thơ muốn nói điều gì?, bạn sẽ hiểu được những nét chính về thông điệp của nó.
– Khi tạm cho là cảm nhận được đầy đủ điều cơ bản mà tác giải các tác giả muốn biểu đạt ở tất cả các bài, bạn có điều kiện hiểu được tình cảm, cảm xúc đối với cuộc sống con người mà tập thơ đã khơi dậy trong tâm hồn bạn.
* Những nét nổi bật về nghệ thuật
– Ở mỗi bài, bạn cần chú ý những yếu tố nghệ thuật được tác giả sử dụng thành công. Đó Có thể là cách lập tứ, cách kiến tạo biểu tượng, hình ảnh, cách sử dụng những lớp từ vựng và cú pháp riêng, cách lựa chọn những biện pháp tu từ Có nhiều nét độc đáo, mới lạ.
* Những câu thơ tiêu biểu
– Đọc bài thơ, gặp những câu thơ gây ấn tượng mạnh, bạn cần chép lại. Đó là những câu bộc lộ rõ nhất cảm xúc, tư tưởng của nhân vật trữ tình (chủ thể trữ tình) với nghệ thuật biểu hiện mới mẻ, bất ngờ.
* Mối liên hệ với các bài thơ khác trong tập
– Mỗi tập thơ là một chỉnh thể, do vậy, giữa các bài trong tập luôn có mối liên hệ với nhau về ý tưởng, cảm xúc, hình ảnh, từ ngữ,… Bạn cần đọc mỗi bài trong tương quan so sánh để nhận ra những nét ổn định tạo nên sự nhất quán về bút pháp, phong cách, quan niệm nghệ thuật về con người ở mỗi tập thơ, hoặc những nét biến đổi Vốn là yếu tố tạo nên sự đa dạng của tổng thể các phong cách hay của từng phong cách cùng hiện diện trong tập thơ.
b. Đọc từng tác phẩm trong truyện ngắn
* Cách đọc
– Giống như khi đọc một tập thơ, với một tập truyện ngắn, bạn cũng nên đọc tuần tự từng tác phẩm theo sắp xếp của người biên soạn. Bạn hãy đọc lướt một số truyện để có cảm nhận chung, sau đó đọc kĩ từng truyện và ghi chép cụ thể các thông tin cần thiết.
* Ghi chép trong quá trình đọc
– Đọc truyện, bạn có thể ghi chép nhanh theo các nội dung sau đây: – Đề tài của truyện
– Đề tài của truyện thể hiện ở bức tranh đời sống được miêu tả. Một số đề tài thường gặp trong tác phẩm truyện: nông thôn, đô thị, lịch sử, chiến tranh, tình yêu, thế sự,…
* Cốt truyện và tình huống truyện
– Đọc từng truyện, bạn có thể ghi vắn tắt diễn biến chính của câu chuyện (không cần tóm tắt nội dung truyện một cách đầy đủ). Chính phần dược ghi này giúp bạn nhớ mỗi truyện kể về ai, điều gì – tức là các thông tin quan trọng sẽ giúp cho những phân tích, đánh giá sau đó tránh được tình trạng chung chung. Bạn cũng cần miêu tả được một cách khái quát về tình huống truyện được nhà văn tạo dựng, đồng thời nêu được các ý cơ bản về ý nghĩa của tình huống đó trong việc bộc lộ tính cách nhân vật, làm nổi bật xung đột chính trong truyện và thể hiện rõ tính đặc thù của phong cách nhà văn.
* Ngôi kể
– Bất cứ truyện nào cũng có người kể chuyện ở một ngôi nhất định. Việc chọn ngôi kể luôn được tác giả thực hiện đầy dụng ý. Phạm vi bao quát của từng ngôi kể như thế nào cũng được người viết xác định một cách chủ động. Đây chính là điều cần được đặc biệt lưu ý khi đọc từng truyện ngắn và khi so sánh các truyện trong tập truyện với nhau.
* Nhân vật
– Mỗi nhân vật trong truyện đều có những thông tin đáng chú ý: giới tính, độ tuổi, nghề nghiệp, thành phần xã hội,… Bên cạnh đó, nhân vật còn có ngoại hình, hành động, lời nói, nội tâm,… Những điều này cần được ghi ngắn gọn, rõ ràng. Hơn thế nữa, ở mỗi truyện, bạn còn cần chú ý mối quan hệ giữa các nhân vật.
* Không gian và thời gian
– Không gian và thời gian trong mỗi truyện đều là những yếu tố được nhà văn miêu tả với ý đồ nghệ thuật rõ rệt và đó chính là không gian, thời gian nghệ thuật. Khi ghi chép, bạn cần chọn được từ ngữ thích hợp để gọi đúng tính chất của không gian, thời gian nghệ thuật được xây dựng trong truyện.
* Ngôn ngữ trần thuật
– Tạo nên ngôn ngữ trần thuật trong truyện có lời kể, tả, thông báo, thuyết minh, giải thích; có ngôn ngữ độc thoại, đối thoại,… Tất cả các yếu tố này đều cần được chú ý quan sát. Bạn có thể ghi nhanh ấn tượng tổng hợp của mình hoặc ghi lại ấn tượng về một phương diện nào đó của ngôn ngữ trần thuật.
* Những câu văn tiêu biểu
– Mỗi truyện có thể có những câu văn đáng nhớ thuộc lời nhận xét, bình phẩm của người kể chuyện hoặc lời nhân vật. Những câu văn như vậy giúp cho người đọc hiểu thêm về tư tưởng nghệ thuật của tác giả. Cần biết chọn lọc ghi chép một số câu mà bạn cảm thấy tâm đắc.
c. Đọc một cuốn tiểu thuyết
– Đọc theo chương, phần hoặc mạch truyện. Hình dung về bối cảnh trong truyện, các tuyến nhân vật và diễn biến hành động của từng tuyển nhân vật (nhân vật chính, nhân vật trung tâm và các nhân vật phụ,… ); các sự kiện (thắt nút, cao trào, mở nút); cách kê chuyện và miêu tả của tác giả. Nếu Cốt truyện phức tạp, khó nhớ, bạn có thể tóm tắt theo từng đoạn để khi đọc xong thì có được một bản tóm tắt đầy đủ. Có thể vẽ sơ đồ để nắm bắt được cốt truyện một cách bao quát.
– Trong khi đọc, có thể lấy ra những sự việc, chi tiết tiêu biểu và nêu những ấn tượng, nhận xét ban đầu về chúng.
– Luôn chú ý hình dung và nắm bắt được cảm hứng sáng tạo, quan điểm nhìn nhận, đánh giá con người, sự việc của nhà văn, chú ý nét ổn định và sự biến hoá trong cách kể, tả mà nhà văn đã thể hiện để có cơ sở nhận xét chung về bút pháp, phong cách nghệ thuật của người viết.
3. Đánh giá chung về một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một cuốn tiểu thuyết.
– Giá trị chung của tác phẩm: Gồm trị gía nội dung tư tưởng và giá trị nghệ thuật. Đọc xong tập truyện, tập thơ hay cuốn tiểu thuyết, bạn cần khái quát một cách ngắn gọn điều mà bạn cảm nhận được.
– Những nét riêng, những cái mới của tác phẩm: Để nêu những nét riêng của tập thơ, tập truyện ngắn hoặc cuốn tiểu thuyết, bạn cần dựa vào những ghi chép cụ thể, tổng hợp lại bằng những nhận xét, đánh giá khái quát.
– Vị trí của tác phẩm trong sự nghiệp của tác giả: Tập thơ, tập truyện hoặc cuốn tiểu thuyết được đọc là một bộ phận trong toàn bộ các sáng tác của nhà thơ nhà văn. Do đó, cần nêu được vài nét về tương quan giữa nó với các tác phẩm khác, từ đó thấy được vị trí của tác phẩm trong sự nghiệp văn học của tác giả.
– Vị trí của tác phẩm trong nền văn học: Đặt tác phẩm được đọc trong bối cảnh phát triển của văn học để nhận ra những đóng góp của nó.
– Ý nghĩa của tác phẩm đối với đời sống đương đại: việc đọc chỉ thực sự có hiệu quả nếu được thực hiện một cách chủ động. Sự chủ động đó được thể hiện rõ ở cách chọn tác phẩm để đọc, chọn vấn đề để nghiền ngẫm. Một tác phẩm có thể được viết đã lâu nhưng vẫn có thể khơi gợi trong bạn những suy nghĩ mới về cuộc sống.
Câu hỏi (trang 75, SGK chuyên đề Ngữ văn 10 – Kết nối): Tập thơ, tập truyện ngắn hay cuốn tiểu thuyết đã đem lại cho bạn ấn tượng thế nào về chính nó và về cuộc sống.
Trả lời:
– Chơi cùng đứa dại nên bây dại;
Kết mấy người khôn học nết không
(Bảo kính cảnh giới, bài 21)
-Chớ lấy hại người làm ích kỉ;
Hãy năng tích đức để cho con.
(Bảo kính cảnh giới, bài 22)
– Nên thì nên thầy vì có học;
No ăn no mặc bởi hay làm.
(Bảo kính cảnh giới, bài 46)
Ở bài thơ, có hiện tượng câu 6 chữ xen câu 7 chữ. Vị trí và số câu 6 chữ rất linh hoạt, biến hoá. Đây là một sáng tạo riêng, in đậm dấu ấn tài năng của Nguyễn Trãi. Bên cạnh những hình ảnh thơ có tính ước lệ, nhiều hình ảnh mộc mạc, dân dã, được lấy từ chính cuộc sống gần gũi, quen thuộc, gắn với sinh hoạt hằng ngày của nhà thơ. Từ ngữ rất phong phú, đa dạng: có từ ngữ học thuật, từ ngữ của đời sống, đặc biệt, tập thơ sử dụng nhiều từ cổ, khá xa lạ với tiếng Việt hiện đại.
II. Thực hành đọc
1. Gợi ý tác phẩm đọc:
Chọn đọc một trong các tập thơ, tập truyện ngắn hoặc tiểu thuyết theo gợi ý sau:
– Thơ: Nhiều tác giả (1987), Tình bạn – Tình yêu – Thơ, NXB Giáo dục, Hà Nội: Nhiều tác giả (1994), Tuyển tập thơ lục bát Việt Nam, NXB Văn hoá, Hà Nội; Lưu Quang Vũ (2010), Gió và tình yêu thổi trên đất nưóc tôi, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; Nguyễn Quang Thiều (2015), Sự mất ngủ của lửa, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; Mai Văn Phấn (2018), Lặng yên cho nưÓC chảy, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội: Nhiều tác giả (2009), Thơ trẻ 360°, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội;…
– Tập truyện ngắn: An-tôn Sê-khốp (Anton Chekhov, 2012), Truyện ngắn AP Chekhov, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; O. Hen-ry (O. Henry, 2018), Tuyển tập 0. Hen-ry, NXB Văn học, Hà Nội, Thạch Lam (2020), Sợi tóc, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; Nguyễn Tuân (2014), Vang bóng một thời, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, Nguyễn Minh Châu (1985), Bến quê, NXB Tác phẩm mới, Hà Nội; Bảo Ninh (2009), Chuyện xưa kết đi, được chưa?, NXB Văn học, Hà Nội, Phan Thị Vàng Anh (1993), Khi người ta trẻ, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội;…
– Tiểu thuyết: Xéc-van-tét (Cervantes, 2004), Đôn Ki-hô-tê (Don Quijote), NXB Văn học, Hà Nội; Đe-ni-ơn Đi-phô (Daniel Defoe, 2021), Rô-bin-xơn Cru-XÔ (Robinson Crusoe), NXB Văn học, Hà Nội; Mác Tu-ên (Mark Twain, 2019), Những cuộc phiêu lưu của Tôm Xoi-ơ (Tom Sawyer), NXB Văn học, Hà Nội; Giắc Lớn-đơn (Jack London, 1983), Tiếng gọi nơi hoang dã, NXB Lao động, Hà Nội, Ăng-toan đơ Xanh-tơ Ê-xu-pe-ri (Antoine de Saint-Exupéry, 2003), Xứ Con người, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; Ga-VO-rin Trôi-e-pôn-xki
2. Ghi lại kết quả đọc
Bạn có thể ghi lại kết quả đọc theo gợi ý trong phiếu sau:
