Soạn bài Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự hay nhất
* Chuẩn bị đọc
Câu hỏi (trang 80 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Chia sẻ những điều bạn biết về cụ Phan Bội Châu, người được mệnh danh là “Ông Già Bến Ngự”.
Trả lời:
– Cụ Phan Bội Châu (1867-1940) là một nhà cách mạng, nhà văn, nhà giáo dục, và là một trong những nhân vật lớn của phong trào Đông Du.
– Cụ Phan Bội Châu được mệnh danh là “Ông Già Bến Ngự” bởi vì ông đã có một cuộc đời rất dài và đầy những trăn trở. Ông đã trải qua nhiều khó khăn trong cuộc đời của mình, nhưng vẫn luôn cố gắng và không bao giờ từ bỏ những ước mơ và lý tưởng. Ông vẫn luôn được nhớ đến như một người đàn ông kiên cường, hy vọng, và quyết tâm.
* Trải nghiệm cùng văn bản
1. Suy luận: Chú ý các chi tiết miêu tả ngôi nhà của cụ Phan Bội Châu và tâm trạng của hai chàng học sinh Tuấn, Quỳnh lúc mới bước vào ngôi nhà.
– Những chi tiết miêu tả ngôi nhà của cụ Phan Bội Châu:
+ “chiếc cổng sơ sài bằng hai trụ gỗ, trên đóng ngang một tấm bảng để một dòng chữ đen: Nhà đọc sách Phan Bội Châu”
+ “Chiếc cổng dựng ngay giữa một hàng rào cây, và luôn luôn mở rộng”
+ “…sân hẹp…thềm nhà tô xi măng”
+ “Nhà có ba gian rộng rãi, để trống”
– Những chi tiết thể hiện tâm trạng của hai chàng học sinh Tuấn, Quỳnh lúc mới bước vào ngôi nhà:
+ “không do dự… đi rón rén, giữ lễ phép”
+ “Tuấn hồi hộp tưởng sắp sửa được trông thấy cụ Phan”
2. Liên hệ: Hình ảnh cụ Phan Bội Châu qua lời kể của Tuấn giống và khác thế nào so với những gì bạn từng hình dung về cụ trước khi đọc văn bản?
– Hình ảnh cụ Phan Bội Châu qua lời kể của Tuấn:
+ “chòm râu phong phú, mắt đeo kính trắng, vòm trán cao vút tận đỉnh đầu”
+ “bước đi thư thả, tay mặt chống ba toong… – tay trái hơi cong, bàn tay lấp dưới tà áo nâu dài”
+ “trông cụ không khác nào một vị tiên lão da mặt hồng hào, đang bước thung dung ở dưới bóng cây”
= > Qua lời kể của Tuấn, cụ Phan Bội Châu hiện lên là một người hiền tài với phong thái ung dung, từ tốn.
– Hình ảnh cụ Phan Bội Châu qua lời kể của Tuấn giống với hình dung của em về ngoại hình, phong thái của cụ: tính cách nghiêm khắc, lạnh lùng nhưng vẫn toát lên sự nghiêm trang, tôn kính…
3. Vì sao: Vì sao Tuấn “hoàn toàn thoả mãn” trong ngày đầu tiên đến Huế?
Vì: Tuấn được đến thăm cụ Phan Bội Châu – người mà Tuấn luôn nể phục, kính trọng, được chiêm ngưỡng dung nhan của cụ, được vinh dự hầu chuyện trên ba tiếng đồng hồ với cụ, được cụ hỏi han khuyên bảo.
* Suy ngẫm và phản hồi
Nội dung chính:
Văn bản đề cập đến câu chuyện của Tuấn khi đến thăm nhà cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự. Được ngắm nhìn và được cụ chỉ dạy cho nhiều điều về cuộc sống và tình yêu nước.
* Suy ngẫm và phản hồi
Câu 1 (trang 83 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Tóm tắt nội dung câu chuyện được kể trong văn bản.
Trả lời:
Văn bản thuật lại việc Tuấn cùng với bạn mình là Quỳnh đến Thăm cụ Phan Bội Châu tại ngôi nhà tranh mà cụ ở Bến Ngự vào một ngày Chủ nhật, năm 1927. Thông qua một em bé trong nhà cụ Phan, thì Tuấn biết được cụ Phan đang bán gạo cho những người dân nghèo quanh đó. Cụ Phan xuất hiện với dáng vẻ hiền từ, phong thái thư thả và giản dị. Cụ ung dung và thoải mái đến chỗ Tuấn và hỏi han về thông tin của hai cậu. Sau đó cụ còn chỉ dạy rất nhiều cho Tuấn về cuộc sống, về lòng yêu đất nước và biết yêu thương nhân dân. Cụ đứng nói chuyện với hai cậu nhưng vẫn không quên đi bán gạo cho bà con. Sau đó họ lại được chứng kiến rõ hơn căn nhà mà cụ Phan đang ở, qua sự chỉ dẫn của một em bé sống trong nhà của cụ. Căn nhà của cụ rất đơn sơ mộc mạc, xung quanh được treo một số bức tranh. Ngôi nhà của cụ ở trên một xóm nhỏ, xa xa là kinh thành Huế và các khu chợ đông đúc. Nhưng ngôi nhà như không vướng chút khói bụi nhộn nhịp nào mà chỉ có sự giản dị và tình yêu nước thương dân của con người nơi đây. Qua đó, Tuấn hiểu thêm về cuộc sống và còn người của cụ Phan Bội Châu.
Câu 2 (trang 83 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Theo bạn, câu chuyện này có ý nghĩa như thế nào trong việc thực hiện ý đồ, mục đích viết tác phẩm Tuấn – chàng trai nước Việt của Nguyễn Vỹ?
Trả lời:
– Ngôi nhà tranh ba gian, cuộc sống và con người của Phan Bội Châu (cùng với hàng loạt sự kiện, nhân vật khác) được thuật lại một cách vô tư, khách quan và chân thật, cho thấy những sự kiện, biến đổi phi thường về lịch sử, xã hội… trong đời sống tinh thần và vật chất của nhân dân Việt Nam từ năm 1900 đến nay.
Câu 3 (trang 83 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Tìm hiểu về cuộc đời, con người của cụ Phan Bội Châu, lưu ý các sự kiện, tư liệu có liên quan trực tiếp đến đoạn trích Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự. Từ đó, liệt kê một số sự việc, chi tiết phi hư cấu (thành phần xác định) và hư cấu (thành phần không xác định). Có thể dùng mẫu bảng dưới đây (làm vào vở):
|
Sự việc, chi tiết |
Thành phần xác định (không được hư cấu) |
Thành phần không xác định (có thể hư cấu) |
|
Ví dụ: Cụ Phan Bội Châu và việc cụ bị thực dân Pháp giam lỏng ở Huế |
X |
|
|
Ví dụ: Cảm nhận của nhân vật Tuấn khi gặp cụ Phan Bội Châu: “Trông cụ không khác nào một vị tiên lão da mặt hồng hào, đang bước thung dung ở dưới bóng cây”. |
|
X |
|
… |
|
|
Trả lời:
Tham khảo
|
Sự việc, chi tiết |
Thành phần xác định (không được hư cấu) |
Thành phần không xác định (có thể hư cấu) |
|
Họ tên nhân vật Phan Bội Châu. |
X |
|
|
Việc cụ Phan bị thực dân Pháp giam lỏng ở Huế. |
X |
|
|
Việc nhân dân ba kì góp tiền dựng nhà |
X |
|
|
Chuyện mật thám theo dõi cụ Phan và những ai đến thăm cụ. |
X |
|
|
Thời gian: năm 1927 |
X |
|
|
… |
|
|
|
“-Vậy chớ tụi mẩy ở Huế thường ngày không đến thăm cụ sao?” |
|
X |
|
“– Thôi không cần, hai đứa mình đi đến thăm cụ, chớ có làm gì mà sợ”. |
|
X |
|
“Tuấn được hoàn toàn thỏa mãn”. |
|
X |
|
Những câu nói cụ thể của nhân vật |
|
X |
|
… |
|
|
Câu 4 (trang 83 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Nêu tác dụng của việc kết hợp giữa phi hư cấu với hư cấu trong văn bản.
Trả lời:
– Tác dụng của thành phần xác định: Bảo đảm tính xác thực theo nguyên tắc phi hư cấu để khi cần, người đọc có thể dễ dàng kiểm chứng…
– Tác dụng của thành phần không xác định khi được sử dụng kết hợp ở mức độ cho phép: Bù lấp những khoảng trống bảo đảm sự hoàn chỉnh của cấu trúc tác phẩm trong chỉnh thể của nó, làm cho văn bản tác phẩm có tính nghệ thuật, thẩm mĩ …
→ Cũng như trong truyện kí nói chung, tác dụng của phi hư cấu trong văn bản trên là tác giả “gọi thẳng tên và miêu tả càng chính xác càng tốt những con người và sự kiện có thực”, bảo đảm tính xác thực về sự việc, nhân vật, câu chuyện được kể. Riêng với văn bản trên và Tuấn – chàng trai nước Việt còn có thêm tác dụng ghi chép, lưu giữ sự kiện, nhân vật lịch sử liên quan đến một quãng đời của nhà ái quốc Phan Bội Châu. Yếu tố hư cấu được sử dụng đan xen, giúp cho nhân vật, bởi cảnh thêm sống động, gia tăng cảm giác, ấn tượng vẽ tính xác thực.
Câu 5 (trang 83 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà của cụ được miêu tả qua ngôi kể nào và điểm nhìn của ai? Ngôi kể và điểm nhìn ấy có ưu thế gì so với việc sử dụng các ngôi kể, điểm nhìn khác?
Trả lời:
– Ngôi kể: ngôi thứ ba hạn tri.
– Điểm nhìn của nhân vật Tuấn.
+ Người kể chuyện ngôi thứ ba hạn tri tuy không có được khả năng biết tất cả, bao quát tất cả như ngôi thứ ba toàn trị, song khả năng bao quát hiện thực đời sống cũng cao hơn so với người kể chuyện ngôi thứ nhất. Đây là ngôi kể có thể tạo ra cái nhìn khách quan, xác thực cần phải có khi viết truyện kí, nhất là truyện kí lịch sử theo ý đồ nghệ thuật của Nguyễn Vỹ.
+ Điểm nhìn của nhân vật Tuấn là điểm nhìn của nhân chứng và có ưu thế nói thay tiếng nói của học sinh, sinh viên đương thời về cụ Phan Bội Châu và ảnh hưởng của cụ đối với lớp trẻ Việt Nam lúc bấy giờ. Đây là điều mà điểm nhìn của người kể chuyện ngôi thứ ba không có được.
Câu 6 (trang 84 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự được miêu tả trong văn bản là “chứng tích thời đại đầu thế kỉ XX” hay không? Vì sao?
Trả lời:
Nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự đều có thể xem là “chứng tích của thời đại, vì:
– Cụ là nhân vật có thật, gần với bối cảnh sự vật có thật, mang tính xác thực cao (có thể dễ dàng kiểm chứng); cuộc đời của cụ là biên niên sử đáng tin cậy.
– Nhân vật Phan Bội Châu trong văn bản là chứng tích quan trọng gợi nhắc đời sống nhân cách của một nhân vật lịch sử, một giai đoạn lịch sử của đất nước.
– Phan Bội Châu được miêu tả qua cái nhìn của các nhân chứng Tuấn và Quỳnh – hai thanh niên đương thời.
Câu 7 (trang 84 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Từ việc đọc hiểu đoạn trích, bạn hãy nêu một số lưu ý về cách đọc văn bản thuộc thể loại truyện kí.
Trả lời:
Từ việc đọc hiểu đoạn trích, em có một số lưu ý về cách đọc văn bản thuộc thể loại truyện kí là:
– Cần phải chú ý đến thời gian và địa điểm diễn ra các sự kiện.
– Sử dụng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu nhưng cũng có thể sử dụng ngôn ngữ phức tạp, mang tính nghệ thuật cao.
– Tìm hiểu về nhân vật chính và các nhân vật phụ, cảm nhận sự tương tác giữa các nhân vật để hiểu rõ hơn về câu chuyện.
– …
Xem thêm các bài soạn văn lớp 11 Chân trời sáng tạo hay, chi tiết khác:
Tri thức ngữ văn trang 77
Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự
Tôi đã học tập như thế nào?
Nhớ con sông quê hương
Thực hành tiếng Việt trang 92