Tác giả tác phẩm: Con đường mùa đông – Ngữ văn 11
I. Tác giả A-lếch-xan-đrơ Xéc-ghê-ê-vích Puskin
– A-lếch-xan-đrơ Xéc-ghê-ê-vích Puskin (1799 – 1837)
– Xuất thân trong một gia đình quý tộc mê thơ và biết làm thơ từ thuở học sinh.
– Xã hội: sinh ra và lớn lên trong thời đại cả nước Nga đang bị đè nặng bởi ách thống trị của chế độ nông nô chuyên chế.
– Là nhà thơ mở đầu, đặt nền móng cho văn học hiện thực Nga thế kỉ XIX.
– Đóng góp của Puskin cho nền văn học: Puskin có đóng góp trên nhiều mặt, nhiều thể loại, nhưng cống hiến vĩ đại nhất của ông vẫn là Thơ trữ tình với hơn 800 bài thơ và 13 bản trường ca bất hủ. Vì thế mà Puskin được xem là “Mặt trời của thi ca Nga” (Léc-môn-tốp).
– Về nội dung: thơ của Puskin thể hiện tâm hồn khao khát tự do và tình yêu của nhân dân Nga → Chính vì thế mà Bielinxki đã nhận định Puskin là “bộ bách khoa toàn thư của hiện thực đời sống Nga nửa đầu thế kỉ XIX”.
– Về nghệ thuật: Puskin có đóng góp quan trọng trong việc xây dựng và phát triển ngôn ngữ văn học Nga hiện đại.
– Các tác phẩm chính:
+ Tiểu thuyết bằng thơ: Ép-ghê-nhi Ô-nhê-ghin, 1823-1831;…
+ Bi kịch lịch sử: Bô-rít Gô-đu-nốp, 1825;…
+ Trường ca: Ru-xlan và Li-út-mi-la, 1820; Người tù Cáp-ca-dơ, 1821;…
+ Truyện ngắn: Cô tiểu thư nông dân,1830; Con đầm pích, 1833…
II. Tìm hiểu tác phẩm Con đường mùa đông
1. Thể loại
Con đường mùa đông thuộc thể loại thơ trữ tình.
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác
Con đường mùa đông là một trong những tác phẩm tiêu biểu trong chùm thơ về mùa đông của Pushkin, sắc thái đầy vẻ đẹp. Có lẽ bài thơ có nét riêng biệt của nó tác giả dùng những cảm xúc nồng nhiệt nhưng ở bài này đã không hẳn như vậy. Trong chùm thơ này, bài Con đường mùa đông nổi lên bởi sắc thái đặc biệt của nó. Những bài thơ Buổi sáng mùa đông và Buổi tối mùa đông được tác giả diễn tả ở nhiều cung bậc khác nhau thì trong bài Con đường mùa đông tràn ngập những nốt nhạc đầy những huyền ảo và thấm những nỗi buồn man mác, mênh mông đầy trong sáng tuyệt trần.
3. Phương thức biểu đạt
Văn bản Con đường mùa đông có phương thức biểu đạt là biểu cảm.
4. Tóm tắt Con đường mùa đông
Bài thơ “Con đường mùa đông” của Puskin được sáng tác trong quá trình ông đi thẩm vấn ngài thống đốc Pskov. Tác phẩm này mang nhiều ý nghĩa sâu sắc và triết lý, khắc họa một khung cảnh đêm trên con đường mùa đông đầy yên tĩnh và thơ mộng. Vẻ đẹp tuyệt vời của bầu trời với những đám mây hiếm hoi phủ kín xung quanh vầng trăng tròn tạo nên một ánh sáng đầy buồn nhưng vẫn cảm động lòng người. Pushkin đã thành công trong việc khắc họa cảnh sắc thiên nhiên một cách sống động, khiến cho độc giả cảm thấy như đang đứng trên con đường mùa đông đầy lạnh giá. Tuy nhiên, bất ngờ trong bài thơ là hình tượng một người anh hùng bỗng dưng xuất hiện, thể hiện sự phát triển của tác phẩm từ sự phơi bày đến việc khắc họa hình ảnh của một nhân vật trong bài thơ. Tác phẩm này thuộc khuynh hướng trữ tình và sử thi, mang đến cho độc giả những trải nghiệm thật sâu sắc về con đường mùa đông đầy lạnh giá và u buồn.
5. Bố cục văn bản Con đường mùa đông
Bố cục gồm 3 phần:
– Ba khổ đầu: Nỗi buồn được thể hiện qua bức tranh thiên nhiên.
– Khổ thứ tư: Khổ bản lề, chuyển tiếp giữa hai phần.
– Ba khổ cuối: Điểm tựa tinh thần, khát khao hạnh phúc của con người.
6. Giá trị nội dung
Bài thơ hiện lên là một bức tranh thiên nhiên đầy màu sắc của phong cảnh Nga với khả năng hội họa và sự kết hợp màu sắc của thiên nhiên như trắng đen, sáng tối như thể hiện một tâm hồn nghệ sĩ, yêu chuộng thiên nhiên, muốn hòa mình vào thiên nhiên với một trái tim đầy nghị lực, đầy ước mơ của nghệ sĩ Pushkin.
7. Giá trị nghệ thuật
Có lẽ tài năng của Pushkin thể hiện rõ qua những cấu tứ, những câu từ đầy tinh tế và chuẩn mực, ông đã khắc họa thành công bức tranh thiên nhiên Nga qua tác phẩm Con đường mùa đông.
III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Con đường mùa đông
1. Ba khổ đầu: Nỗi buồn được thể hiện qua bức tranh thiên nhiên
– Khổ thơ thứ nhất:
+ Thời gian là đêm khuya mùa đông, không gian là cánh đồng bao la.
+ Động từ “gợn”: Sự chuyển động nhẹ nhàng của màn sương.
+ Các động từ “Xuyên”, “nhô”: Sự xuất hiện bất ngờ của vầng trăng.
+ Từ láy “buồn bã”: Những tia sáng hiu hắt, yếu ớt trên cánh đồng u buồn.
=> Khung cảnh nên thơ, trữ tình nhưng ảm đạm.
– Khổ thơ thứ 2 và khổ thơ thứ 3:
+ Con đường vắng lặng, buồn tẻ.
+ Cỗ xe tam mã đang lăn bánh“Vun vút”: Sự trôi chảy không ngừng của thời gian.
+ Tiếng lục lạc rung lên đơn điệu, tẻ ngắt, chứa đầy sự mệt mỏi qua nghệ thuật lấy động để tả tĩnh.
+ Bài ca của người xà ích chứa đựng cả niềm vui và nỗi buồn.
=> Mỗi âm thanh xuất hiện vừa nhấn mạnh nỗi buồn, vừa cho thấy hướng vận động của nhân vật trữ tình để vượt qua những khó khăn trên con đường Nỗi buồn thời thế hòa với với sự cô đơn của thân phận.
2. Khổ thơ thứ tư
– Từ phủ định “Không”: Nhấn mạnh vào sự đìu hiu, hoang vu.
– Thiên nhiên Nga hiện lên qua hình ảnh tuyết trắng và những cánh rừng.
– Hình ảnh “những cột dài cây số” là biểu tượng cho những cột mốc trong cuộc đời, ngược chiều với sự vận động tiến lên của con người.
=> Con người luôn vận động và ý thức được sự trôi chảy của thời gian.
3. Ba khổ thơ cuối
– Khổ 5 và khổ 6:
+ “Ôi buồn đau, ôi cô lẻ…”: Sự thể hiện dòng cảm xúc mãnh liệt.
+ Hình ảnh “ngày mai”: Niềm tin vào tương lai.
+ Hình ảnh “Nhi – na”: Không phải một cô gái cụ thể nào biểu tượng cho khát khao hạnh phúc bình dị, đơn sơ.
+ Hình ảnh “lò lửa đỏ”: Biểu tượng cho mái ấm.
+ “Ngắm em, ngắm mãi không thôi”: Niềm hạnh phúc xốn xang dâng lên trong tâm hồn.
+ “Kim đồng hồ kêu tích tắc”: Dòng thời gian vẫn không ngừng trôi nhưng con người vẫn kiên cường bước tới.
+ “Để ta bên nhau trong đêm”: Khát khao về hòa bình, hạnh phúc đã trở thành động lực để nhân vật trữ tình vượt qua những gian truân.
– Khổ 7:
+ Hình ảnh chiếc xe ngựa cùng bác xà ích lặp lại, tạo nên kết cấu vòng tròn tương ứng cho bài thơ.
+ “Sương mờ che lấp ánh trăng nghiêng”: Nỗi buồn đã được lắng lại, hóa thành niềm yêu cuộc sống và niềm tin vào tương lai tươi sáng.
=> Nỗi buồn không bi lụy mà hóa thành tình yêu cuộc sống, khát vọng tự ho, niềm tin vào tương lai.